Buitengebied Berkelland 2020

3.2.1 De landschappelijke onderlegger

Deze laag beschrijft welke abiotische en biotische aspecten ruimtelijk van belang zijn. Het begrip 'abiotische aspecten' doelt daarbij op niet-levende elementen in het gebied zoals geologie, bodem, cultuurhistorie en landschap. Daarnaast hebben biotische aspecten betrekking op levende organismen, zoals de flora en fauna in het plangebied.

Ondergrond

Voor een korte beschrijving van de ondergrond in het plangebied wordt hierna kort ingegaan op de geologie, de bodem, het grondwater en de aardkundige waarden in het plangebied.

Geologie

De oudste afzettingen worden gerekend tot het Tertiair (55 tot 2,5 miljoen jaar oud). In deze periode lag de kustlijn over Oost-Nederland en zijn hier sedimentatiepaketten van klei en fijn zand ontstaan. Het gaat om Oligocene klei (omgeving Rekken). Op de meeste plaatsen ligt deze klei niet direct aan de oppervlakte, maar onder een laag dekzand.

Het grootste deel van de gemeente kreeg zijn vorm in het Pleistoceen, het tijdperk van de Ijstijden. Dit tijdperk duurde van zo'n 2,5 miljoen jaar tot 10.000 jaar geleden. Toch komen ook aardlagen aan de oppervlakte die veel ouder zijn. Die liggen op het zogenaamde Oost-Nederlands Plateau. Dat plateau ligt grofweg oostelijk van de lijn Delden-Neede-Groenlo-Lichtenvoorde-Aalten. In de Saale-ijstijd stuwde de gletsjer stuwwallen op. De Needse Berg is daarvan een voorbeeld.

Bodem

In de gemeente komen overwegend veldpodzolgronden en beek- en gooreerdgronden voor. In het Ruurlose en Lintveldse Broek komen associaties van beekeerdgronden met rivierklei voor. Ook langs de Berkel en de Bolsbeek komt op vrij grote schaal beekklei voor. Op de essen en enken zijn dikke zwarte enkeerdgronden te vinden, die zijn ontstaan door eeuwenlange ophoging met heideplaggen en materiaal uit de potstallen. Vaak zijn dit al vanouds hoger gelegen (dekzand)ruggen, die nog eens extra opgehoogd zijn en zo de karakteristieke esvorm kregen. Ze zijn rond alle kernen zichtbaar. Een groot complex bevindt zich op de Needse Berg en rond Ruurlo. Tussen Beltrum en Groenlo ligt een stelsel van kleine essen op de dekzandruggen. Op de potstalcultuur wordt hierna nader ingegaan in de paragraaf Cultuurhistorie.

Aardkundige waarden

Op het onderstaande kaartfragment uit de cultuurhistorische waardenkaart is te zien dat veel van de hiervoor genoemde gebieden zijn gewaardeerd voor hun aardkundige kwaliteit. In de gemeente Berkelland liggen gebieden met kwaliteiten van nationaal, provinciaal en regionaal niveau. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de escomplexen bij Geesteren en Gelselaar, de flanken van de Needse Berg, het gebied langs de Berkel tussen Rekken en Eibergen, de Mallumse es en de Hupselse es. De contouren van deze gebieden zijn ook terug te zien op de gemeentelijke archeologische beleidswaardenkaart.

Kaartfragment cultuurhistorische waardenkaart

Grondwater

De gemeente Berkelland kent een kleinschalig patroon van wegzijgend grondwater en kwel. De topografie speelt daarbij een belangrijke rol. Zo infiltreert het neerslagwater in hoge gebieden, op de plateauranden en –vlakten en op de dekzandruggen in het bekken. De dalen en laagtes zijn verzamelplaatsen van water. Vooral het plateau kent tamelijk lokale kwel, waarbij het neerslagwater een korte afstand aflegt van de hellingen naar de plaats waar het weer bovenkomt. Dit komt door de ondiepe moeilijk doorlatende lagen van keileem en Pleistocene klei op het plateau. De kwelgebieden zijn erosiedalen (bijvoorbeeld het dal van de Hupselse Beek en het vroegere dal van de gletsjerrivier bij Rekken-Zwillbrock). Onder aan de plateaurand zijn er enkele terreinen met veel kwel. Het gaat hierbij om een klein gebied bij het Noordijkerveld (Elsmansgoot), de zuidrand van Neede, De Kiefte ten zuiden van Eibergen en tussen Neede en Rietmolen (omgeving Kieftendijk).

Cultuurhistorie

De gemeente heeft in 2012 een cultuurhistorische gebiedsbeschrijving opgesteld (vastgesteld 11 december 2012) die als Bijlage 11 is toegevoegd aan de plantoelichting. Onder de titel “Berkelland beschreven” bevat zij een cultuurhistorische gebiedsinventarisatie van het hele gemeentelijke grondgebied en identificeert zij (potentieel) waardevolle ensembles.

In aansluiting op deze cultuurhistorische gebiedsbeschrijving stelde de gemeenteraad op 19 september 2017 de 'Cultuurhistorische waardenkaart Berkelland 2017' vast met een toelichtend rapport '…waarheen de zandweg tusschen de velden ons leidt…' (RAAP-rapport 3102). Dit rapport is als Bijlage 12 toegevoegd aan de plantoelichting. De bijbehorende beleidsregel 'Cultuurhistorie in het ruimtelijk beleid' gaf aan op welke manier deze cultuurhistorische kaart zou worden verwerkt in het toekomstige bestemmingsplan voor het gemeentelijk buitengebied. In het voorliggende bestemmingsplan is dat bijvoorbeeld gedaan ten aanzien van open essen/cultuurhistorisch waardevolle akkers.

Landschap

De eerste bewoning dateert uit het Neolithicum (circa 2.000 voor Chr.). Ook zijn urnenvelden uit de Late Bronstijd en de IJzertijd gevonden.

De hogere zandruggen in het natte gebied hebben een hoge verwachtingswaarde voor archeologische vondsten, omdat dit plekken zijn die het eerst in gebruik zijn genomen voor bewoning. Vaak liggen de oude nederzettingen in of onder het esdek.

In de vierde eeuw na Chr. woonden in deze streek de Chamaven. Tijdens de grote volksverhuizing werd hun plaats deels ingenomen door de Saksen. Toen de bevolking toenam, moest de landbouwproductie groeien. De bouwlanden werden bemest met mest van schapen en met plaggen. Aanvankelijk waren de akkers geconcentreerd op vruchtbare plaatsen, zoals op het plateau en de stuwwal (Mallemse Es, Needse Berg, Gelselaarse Es en Geesterse Es). Later zwermden de boeren meer uit over het gebied. Door de vergroting van het areaal akkers, moest ook het heideareaal zich uitbreiden, om voldoende mest te kunnen krijgen. Zo verdween steeds meer aaneengesloten bos. Omdat op veel plaatsen het landschap van nature echter niet zeer geschikt was voor landbouw, bijvoorbeeld in de beekdalen en moerassige laagten, bleef er vrij veel bos over.

Landschap en ruimte/landschapsbeeld

In Berkelland ligt een reeks historische dorpen en buurtschappen, ieder met een eigen identiteit, historie en landschappelijke karakteristiek van dorp en omliggend buitengebied. Bij een aantal van die dorpen zijn hierin nog de oude dorpsmarken te herkennen. In die marken was er een functionele samenhang tussen het dorp, de akkers op de essen, de weides in beekdalvlaktes en heidevelden. In het zuiden ligt nog een speciaal landschapsensemble dat wordt gevormd door een grote moderne ontginning van het grote moerassige broekgebied in het lage midden van de Achterhoek.

Figuur: Berkel, dorpsmarken en beken; bron: Structuurvisie Berkelland 2025

Het landschap van de gemeente Berkelland kent de volgende drie zones:

• in het oosten het glooiende landschap op het plateau;
• in het westen het zogenaamde 'plat';
• en daartussen een gebied met grote en kleine eilanden 'in het nat'.

Het meest oostelijke deel van Berkelland ligt op het Oost-Nederlandse plateau. Het meest westelijke stukje van de gemeente ligt op de gronden op het plat tussen Hengelo (Gelderland) en de Lochemse Berg. Tussen het plateau en het plat ligt een gebied dat veel nattigheid heeft gekend (water dat vanuit Duitsland het plateau afstroomde). Deze drie zones zijn verder onder te verdelen in zogenaamde landschapsensembles.

In de Ruimtelijke Visie Buitengebied (RVB), inmiddels opgevolgd door de Structuurvisie Berkelland 2025, en de marke-werkboeken zijn deze landschapsensembles geschetst. Daarmee is het landschap van de gemeente ingedeeld in 11 dorpsmarken en een boermarke als eigentijdse landschapsensembles.

De Berkel loopt als een blauwe ader van oost naar west door het buitengebied en raakt ook direct de kernen Eibergen en Borculo. De Berkel is de verbindende schakel tussen de verschillende gebieden, maar tevens een belangrijk landschapselement.

Het woord ensemble wordt gebruikt om te benadrukken dat het om delen van het landschap gaat, die niet altijd eenvormig zijn, maar die in deze tijd wel als samenhangende delen worden ervaren. Hieronder staan de onderscheiden ensembles weergegeven.

Op het plateau:

• 1. Rekken aan de Berkel: de entree van de Berkel tussen ruggen en veldontginningen.
• 2. Eibergen en het dynamische veld: de zone van de N18.
• 3. Buurtschap Mallem: de noordelijke uitwaaiering van het Oost-Nederlandse Plateau.

Eilanden in het nat:

• 4. Rietmolen en omgeving
• 5. Nederzettingen rond de Needse Berg: nederzettingen en randkampen.
• 6. Geesteren en Gelselaar op de essen: 'middelgrote eilanden'.
• 7. De strategische stad Borculo: stad op eilandjes in het nat.
• 8. Haarlo en Overbiel en omgeving: het groene hart van Berkelland.
• 9. Beltrum en omgeving: het eilandenrijk.
• 10. De jonge veld- en broekontginningen: veld- en broekgebieden tussen Beltrum en Ruurlo.

Op het plat:

• 11. Het moderne dorp Ruurlo en omgeving: dorp tussen landgoederen en kampen.

Figuur: zones in het buitengebied

Hierna wordt per ensemble een korte omschrijving gegeven. Samen vormen deze landschapseenheden het landschap van de gemeente.

Ad 1: Rekken

De eerste twee kilometers kronkelt de rivier de Berkel door een besloten landschap. Aan weerszijden van de Berkel liggen grote dekzandruggen, die eeuwen geleden als bewoningsplek werden gekozen. Zo ontstonden kampontginningen. Verder zijn de veldontginningen relevant voor het landschap.

Ad 2: Eibergen

Dit ensemble kent oude en jonge ontginningen, essen, beken, beekdalen, grindgroeves, bossen, een nieuw gegraven waterloop, glooiend reliëf en een plateaurand. Aan de westzijde wordt deze zone inmiddels doorsneden door het nieuwe N18-tracé.

Ad 3: Mallem

De Mallemse es is één van de grootste escomplexen van het gebied en is nog steeds een groot open akkergebied. Ten oosten van Mallem ligt het oude en grote bosgebied Hoones bos. Verder ligt in het gebied nog een oude meander van de Berkel.

Ad 4: Rietmolen en omgeving

Rietmolen ligt aan de Buurserbeek tussen kampontginningen. Stroomafwaarts liggen langs de beek grote waardevolle natuurterreinen. Verder is bij Rietmolen de parabooldekzandrug vermeldenswaardig (de grootste van Nederland). Op de historische kaart van 1900 is de vorm duidelijk te zien.

Ad 5: Needse Berg

De Needse Berg is een hoge stuwwal, omgeven door een krans van gordeldekzandwelvingen en –ruggen. Dit landschap is een ensemble van de Needse Berg, met een bos op de top, omgeven door een krans van kampontginningen (randkampen). Aan de noordkant daarvan liggen het Needse Achterveld en het Noordijkerveld, terwijl aan de zuidkant het Berkel- en Bolksbeekdal liggen. In dit gebied lag duizend jaar geleden waarschijnlijk een overstromingsvlakte, met afwisselend broekbos en weides.

Ad 6: Geesteren en Gelselaar

Geesteren is een oud esdorp dat tussen twee grote essen ligt. Aan de westkant liggen randkampen. Aan de oostkant ligt een oude kleinschalige veldontginning. Verder heeft het gebied veel zandpaden en kerkepaden en een natuurgebiedje ('t Goor).

Gelselaar is een oud esdorp. De hoge esgronden liggen als een hoefijzer rond het dorp. De steilrand is nog duidelijk zichtbaar. Het geheel van dorp en es ligt als een eilandje tussen het beekdal van de Elsmansgoot/Koningsbeek en het natte gebied waar de Bolksbeek vroeger vaak het land blank zette. Achter de Koningsbeek gaat het landschap over in de veldontginning van het Noordijkerveld. Het Gelselaarse broek is een jonge ontginning. Verspreid in het gebied liggen verder dekzandkopjes.

Ad 7: Borculo

Aan de westkant van Borculo liggen relatief veel steilranden die nog intact zijn. In het gebied ligt de Lebbinkbeek, met de historische plek Lebbenbrugge en een bosje met een vijver, genaamd de Waterster (van oorsprong behorend bij Havezate de Hoeve).

Ad. 8: Het groene hart van Berkelland rond Haarlo

In dit gebied liggen veel kleine dekzandruggen met eenmansessen. Rond Haarlo en Overbiel worden deze afgewisseld door enkele grote bosschages.

Ad 9: Het eilandenrijk van Beltrum

In het gebied rond Beltrum liggen kronkelige wegen en dekzandkopjes met essen.

Ad 10: Jonge veld- en broekgebieden tussen Beltrum en Ruurlo

Veel beken stromen door en vanuit dit gebied. De Baakse Beek is de belangrijkste.

Ad 11: Ruurlo tussen landgoederen en kampen

Hier liggen landgoedbossen en grote oude bouwlanden.

Archeologie

De gemeenteraad van Berkelland heeft op 19 september 2017 een nieuwe archeologische beleidswaardenkaart vastgesteld. Deze beleidswaardenkaart is gebaseerd op een rapportage van Archeologisch Adviesbureau RAAP (RAAP-rapport 2878) met als titel “Archeologie in de gemeente Berkelland. Een actualisatie van de archeologische waarden- en verwachtingskaart”. Het rapport geeft een actualisatie van het al eerder beschreven gemeentelijk beleid op archeologisch gebied uit RAAP-rapport 1701 (2009) en RAAP-rapport 2501 (2012). De in 2017 opnieuw vastgestelde archeologische rapportage is als Bijlage 9 opgenomen in deze plantoelichting.

Figuur: Aardkundige kaart bron: RAAP-rapport 2878

De voorgaande afbeelding is een uitsnede uit de aardkundige kaart met reliëfvormen en ontstaanswijzen die een onderlegger vormde voor de geactualiseerde gemeentelijke archeologische beleidskaart. Voor het buitengebied van Berkelland zijn de vele zones met een hoge of middelhoge historisch geografische waardering kenmerkend. De aanwezigheid van deze waarden is te verklaren door de oude ontginning en bewoning van het gebied. Hierdoor kent het gebied ook monumentale en/of beeldbepalende bebouwing. In de gemeentelijke archeologische beleidskaart is dit zichtbaar via Archeologisch Waardevolle Gebieden (AWG, 4 categorieën) en Archeologische Waardevolle Verwachtingsgebieden (AWV, 5 categorieën). Dit is te zien in de onderstaande figuur, een uitsnede van blad 2 van de archeologische beleidskaart (kaartbijlage 3 bij RAAP-rapport 2878). Deze gebiedsindeling is gehanteerd bij het toekennen van de archeologische dubbelbestemming, zie hiervoor ook paragraaf 4.3.4 van de plantoelichting.

Figuur: uitsnede Archeologische beleidskaart bron: RAAP-rapport 2878

Monumenten

De gemeente Berkelland kent 121 rijksmonumenten en 207 gemeentelijke monumenten. Deze worden beschermd via de Erfgoedwet en de Erfgoedverordening van de gemeente Berkelland (vastgesteld op 26 januari 2010). Vermeldenswaardig zijn de omgeving van de Mallumsche Molen (Eibergen) en Kasteel Huize Ruurlo waarvan de omgeving is aangewezen als beschermd stads- en dorpsgezicht of beschermde historische buitenplaats (zie paragraaf 3.2.4).

Daarnaast is de kern Gelselaar en haar directe omgeving op 13 september 2013 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Voor de delen van het aangewezen beschermd dorpsgezicht die zich uitstrekken over het buitengebied, voorziet dit bestemmingsplan in een planologische regeling.

De bescherming van archeologische monumenten is anders geregeld dan die van gebouwde monumenten. Daarbij bevinden zich binnen de gemeente 4 archeologische rijksmonumenten. Dit betreft (een deel van) de Circumvallatielinie Groenlo en een aantal grafheuvels in de omgeving van Eibergen. Voor deze archeologische rijksmonumenten is een aparte dubbelbestemming opgenomen.

Biotische aspecten: natuur en ecologie/landschapsecologie

De natuur in Berkelland staat op veel plaatsen in relatie tot het water. Niet toevallig liggen de bijzondere natuurterreinen in kwelgebieden: het Noordijkerveld, Needse Achterveld, Teesselinkven en Beekvliet. Een uitzondering is de boswachterij Ruurlo, maar de natuurwaarden zijn hier dan ook minder bijzonder dan in de genoemde natte gebieden.

De ecologische hoofdstructuur (EHS) is een samenhangend netwerk van bestaande en nog te ontwikkelen belangrijke natuurgebieden in Nederland. De EHS, inmiddels Natuurnetwerk Nederland (NNN) genoemd, is in de afgelopen jaren herijkt en vormt de basis voor het Nederlandse natuurbeleid. Daarbij geven de provincies, die sinds 2014 verantwoordelijk zijn voor het NNN, bij de inzet van middelen voor inrichting en beheer prioriteit aan de internationale verplichtingen op het gebied van Natura 2000-gebieden, soortenbescherming en de toepassing van de Europese Kaderrichtlijn Water. Binnen de NNN, waartoe ook de Natura 2000-gebieden behoren, geldt voor nieuwe ontwikkelingen een saldobenadering en een compensatie-regeling.

De Gelderse EHS wordt gevormd door het Gelders Natuurnetwerk (GNN). Het GNN omvat een samenhangend netwerk van bestaande en de te ontwikkelen natuur van internationaal, nationaal en provinciaal belang in Gelderland. Daarbij behoren de Natura 2000-gebieden als internationaal beschermde natuurgebieden ook tot het GNN. Zij bestaat uit alle terreinen met een natuurbestemming binnen de voormalige EHS en kent ook zoekgebieden voor nieuwe natuur (7.300 ha) waarvan het grootste deel (5.300 ha) in 2025 moet zijn gerealiseerd. Ook de reeds gerealiseerde delen van verbindingszones maken deel uit van de GNN.

Ter versterking van de ecologische samenhang tussen aangrenzende natuurgebieden binnen de GNN is een Groene Ontwikkelingszone aangewezen voor de aanleg van zogeheten ecologische verbindingszones. De GO bestaat uit alle gebieden met een andere bestemming dan natuur binnen de voormalige Gelderse EHS. De GO heeft een dubbele doelstelling door zich te richten op economische ontwikkeling in combinatie met (substantiële) versterking van de kernkwaliteiten natuur en landschap. Het gaat daarbij vaak om nieuw te realiseren natuur in lijn- of vlakvormige structuren of elementen, die ertoe dienen om bestaande natuurgebieden met elkaar te verbinden en zodoende migratiemogelijkheden te scheppen voor flora, fauna, insecten etc.

In het plangebied zijn de GNN en GO voor een belangrijk deel gekoppeld aan water. Zo beslaat de GO onder meer gebieden langs de Baakse Beek, de Slinge, de Hupselse Beek-Leerinkbeek, de Berkel, de Middelhuisgoot, de Horstgoot, de Koffiegoot en de Buurserbeek. Daarnaast kent het plangebied droge ecologische verbindingszones (EVZ) langs de spoorlijn Winterswijk-Ruurlo, de verbinding vanaf de Groenlose Slinge via Eibergen naar Duitsland en een verbinding van de Buurserbeek via het Noordijkerveld naar Zwiep en Ampsen (zie kaartbijlagen bij de Omgevingsverordening Gelderland). Toch is ook deze laatste EVZ voor een groot deel ook gekoppeld aan natte terreinen zoals de Horstgoot en een stukje Berkel. De Horstgoot heeft een belangrijke functie bij de instandhouding en verspreiding van de boomkikker.

De gemeente Berkelland kent weinig terreinen met voedselarmoede, zoals schrale heide met vennen en schraalland. Het is wel belangrijk dat er een verbinding gemaakt wordt tussen de bestaande terreinen. Hierdoor kunnen soorten en levensgemeenschappen die gebonden zijn aan schrale tot matig voedselrijke milieuomstandigheden, levensvatbare populaties houden. Dit kan worden bereikt door de aanleg van kleine en grote stapstenen en verbindingszones, zodat het heideschraalland aan de Konijnendijk, de Nijkampseheide aan de Nijkampsweg, het Haaksbergerveen met Lankheet, het Needse Achterveld, de 'Parel de Breken', het Roeterinksbroek, 't Veller, het Wanninkhof, het Stelkampsveld (Lochem), Zwillbrock (Duitsland), Grote Veld (Lochem) en delen van Noordijkerveld met elkaar worden verbonden. Stapstenen en verbindingszones zijn overigens niet alleen van belang voor natte heide en schrale graslanden, maar ook voor de natuurwaarden in het Teeselinkven.

Omdat de natuur in Berkelland vooral is gerelateerd aan natte situaties, zijn de beken goede dragers van de verbindingszones. Deze verbinden de natuur van het Nederlands Plateau met die van de IJssel en daarmee het hele rivierengebied. Ze vormen verder aantrekkelijke leefgebieden voor amfibieën, zoals de boomkikker, heikikker en kamsalamander, vlinders en libellen, maar ook voor vleermuizen en karakteristieke beekvissen zoals de winde.

Ook zijn er belangrijke droge verbindingszones die plaatselijk ruimte bieden populaties zandhagedissen (de spoorlijn Zutphen-Winterswijk en de verbinding vanaf de Groenlose Slinge via Eibergen naar Duitsland).

In het Berkellandse buitengebied ligt het Teeselinkven dat tot voor enige jaren in beeld was om te worden aangewezen als Natura 2000-gebied. Daarnaast liggen in de directe omgeving van de gemeente Berkelland de Natura 2000-gebieden Stelkampsveld (Beekvliet), Buurserzand en Haaksbergerveen, Korenburgerveen, en de Duitse Natura 2000-gebieden Zwillbrocker Venn und Ellewicker Feld, Moore und Heiden des westlichen Münsterlandes, Witte Venn Krosewicker Grenzwald en Lüntener Fischteich und Ammeloer Venn. De bovenvermelde gebieden en elementen met hun actuele waarden (onder andere dieren- en plantensoorten) vormen samen de drager van het ecologisch potentieel binnen de gemeente en haar directe omgeving.

3.2.2 De droge en natte infrastructuur en leidingen

Droge infrastructuur

Het buitengebied van de gemeente Berkelland kent een aantal provinciale wegen en een rijksweg N18. Voor deze rijksweg is in mei 2018 een nieuw tracé in gebruik genomen nadat daarvoor een Tracébesluit was vastgesteld. Het vervolgens vastgestelde bestemmingsplan “Berkelland, Tracébesluit N18 2015” is inmiddels onherroepelijk geworden en wordt overgenomen in het voorliggende bestemmingsplan.

De belangrijkste infrastructurele lijnen die het buitengebied doorsnijden zijn de N319 (Zutphen – Winterswijk), de N312 (Lochem – Lichtenvoorde), de N315 (Doetinchem – Enschede), de al genoemde N18 (Varsseveld – Enschede), de N824 (Neede – Diepenheim), N822 (Borculo – Eibergen) en de N825 (Lochem – Borculo). De kernen zijn goed ontsloten door geasfalteerde wegen. Ten zuiden van Ruurlo ligt een spoorlijn van Zutphen naar Winterswijk.

Figuur: wegenstructuur in het plangebied

Voor de beperking van verkeersonveiligheid en overlast door wegverkeer, is het van belang om het verkeer te concentreren op de daarvoor bedoelde verkeersaders met een duurzaam veilige inrichting. Daardoor kunnen verblijfsgebieden zo worden ingericht dat de rust, variatie en kleinschaligheid van het landschap behouden blijft.

Op 24 juni 2008 hebben burgemeester en wethouders hiertoe de module Wegcategorisering van het Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan vastgesteld. Dit document bevat een indeling van het gemeentelijk wegennet in verschillende categorieën. De basis voor deze wegcategorisering is de N18 en de daarop aansluitende provinciale ontsluitingswegen. Dit zijn de verkeersaders voor het afwikkelen van het regionale verkeer.

De toegangswegen zorgen voor de verbinding tussen de kernen, terwijl de woon- en buurtwegen tot het verblijfsgebied horen. Onder deze laatste categorie vallen ook de talrijke zandwegen in het buitengebied.

Natte infrastructuur

Vanuit Duitsland, waar de Berkel meandert, loopt de Berkel met een strakke boog over het Nederlandse Plateau. Net voorbij Eibergen loopt zij het lager gelegen, centraal Achterhoekse gebied in, met brede beekdalvlaktes en hogere ruggen. Midden in dit zeer natte gebied stroomt ze langs Borculo. Weer verder naar het westen stroomt ze richting het iets hoger gelegen gebied, dat vanouds Graafschap heet. Op de overgang naar dit gebied met vele bosrijke landgoederen, tussen Kulsdom en Zwiep, stroomt ze de gemeente uit naar het westen, om bij Zutphen in de IJsselvallei te stromen.

Naast de Berkel stromen er diverse beken min of meer parallel aan elkaar naar de IJssel. De beken stromen globaal oost-west. De belangrijkste beken zijn de Buurserbeek-Schipbeek, Baakse Beek, Bolksbeek, Slinge, Leerinkbeek, Hupselse Beek, Ramsbeek en de Veengoot.

Technische infrastructuur (leidingen en veiligheidszones)

In het buitengebied van Berkelland bevinden zich delen van drie bovengrondse hoogspanningsverbindingen. Daarvan beheert Tennet namens Liandon twee 150kV-hoogspanningsverbindingen, terwijl zij ook nog een ondergrondse 150 kV-hoogspanningsverbinding en de bovengrondse 110 kV-hoogspanningsverbinding Haaksbergen-Eibergen beheert. De andere hoogspanningsverbindingen bevinden zich tussen Borculo-Winterswijk en tussen Lochem-Borculo. Ook zijn in het plangebied aardgastransportleidingen, persleidingen, watertransportleidingen en een brandstofleiding aanwezig. Alhoewel delen van de brandstofleiding inmiddels zijn verwijderd is het wenselijk om deze leiding nog wel op te nemen in het bestemmingsplan. Dit om het resterende deel met het oog op de veiligheid te blijven beschermen.

Daarnaast ligt een deel van de gemeente Berkelland binnen een toetsingszone in verband met de radarverstoring (radarverstoringsgebied) en een laagvliegroute. Ook lopen er straalverbindingszones/straalpaden over het plangebied. Deze worden net als de toetsingszone rondom Kamp Holterhoek op de verbeelding weergegeven (zie paragraaf 4.3).

De leidingbeheerders zullen worden betrokken bij het vooroverleg over het bestemmingsplan.

3.2.3 Het grondgebruik/de functies

Berkelland is een plattelandsgemeente waarin het agrarisch gebruik van gronden van oudsher de voornaamste economische drager is geweest. Van het totale grondgebied van de gemeente was in 2019 circa 68% in agrarisch gebruik (ca. 17.729 ha van in totaal 26.053 ha).

De omgevingsdienst heeft in de gemeente Berkelland ,in het kader van een inventarisatie van de gemeentelijke veehouderij, in 2020 ruim 800 veehouderijen geteld. Verreweg het grootste deel van de bedrijven (478) zijn ‘klassieke’ melkveehouderijen. Bijna 100 bedrijven houden kippen en/of varkens, en gelden als niet-grondgebonden veehouderij. Ruim tweehonderd bedrijven staan te boek als gemengd bedrijf, schapenhouderij, paardenhouderij of zijn gespecialiseerd in het houden van een ander soort dan de boven genoemden. De melkveehouderij is dus binnen de agrarische sector de grootste bedrijfstak, gevolgd door de varkenshouderij.

Tevens waren er ongeveer 168 bedrijven met akkerbouw en 37 bedrijven met tuinbouw aanwezig. Verder kent het plangebied 1 bedrijf met glastuinbouw. Uit de CBS-data is op te maken dat het aantal agrarische bedrijven in de periode 2005-2019 met circa 34% is afgenomen. In absolute aantallen nam het aantal agrarische bedrijven tussen 2005 en 2019 af van 999 naar 663.

Deze afname in aantallen, een trend die ook al in daarvoor gaande jaren zichtbaar was, is bij alle bedrijfstypen waarneembaar. Voor de veehouderijbedrijven geldt dat de nominale daling van het aantal bedrijven sterker is dan de krimp van de veestapel. Dit houdt verband met de eveneens zichtbare trend van schaalvergroting binnen de resterende bedrijven. Dit alles komt ook als algemeen beeld naar voren uit de keukentafelgesprekken die Hogenkamp Agrarische Coaching in 2017-2019 voerde met een groot aantal agrarische ondernemers in Berkelland.

Bij de voorbereiding van het bestemmingsplan is gebleken dat het aantal agrarische bedrijven is blijven afnemen. Zo kent het nieuwe bestemmingsplan aanzienlijk minder agrarische bouwvlakken dan de geldende bestemmingsplannen gezamenlijk. Deze trend heeft zich ook voortgezet na de vaststelling van het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012” op 26 juni 2013 en de ter inzage legging van het voorontwerpbestemmingsplan “Buitengebied Berkeland 2016”. Er is dus nog steeds sprake van een afnemend aantal agrarische bedrijven, waarbij op een groeiend aantal agrarische bedrijven ook nevenfuncties worden uitgeoefend naast de agrarische hoofdfunctie.

Verder komen er ook andere bedrijven voor dan landbouwbedrijven. Het gaat dan in z'n algemeenheid om agrarisch-technische hulpbedrijven, agrarisch verwante bedrijven, paardenhouderijen, aan het buitengebied gebonden bedrijven en niet-agrarische bedrijven. Ook komen er in het buitengebied veel burgerwoningen voor.

Recreatie is in het buitengebied van Berkelland vooral kleinschalig van karakter. Er zijn veel kleinschalige voorzieningen, zoals (mini)campings, bed & breakfast-accommodaties, hotels en pensions. Verder is er een dagrecreatief attractiepunt met een meer regionaal karakter, in de vorm van de Hambroekplas. Hier vindt vooral strandrecreatie plaats. Aangezien voor de Hambroekplas momenteel een planontwikkeling in voorbereiding is, zal voor dit gebied een apart bestemmingsplan worden opgesteld.

3.2.4 Bijzondere gebieden

In het Berkellandse buitengebied liggen aan aantal bijzondere gebieden. Deze zijn bijzonder te noemen vanwege hun beschermde status, of vanwege hun functie in combinatie met hun omvang.

Historische Buitenplaats Ruurlo

Kasteel Huize Ruurlo wordt al in 1326 genoemd en is vanaf de 15e eeuw in handen van de Nederlandse adellijke familie Van Heeckeren geweest. Na een restauratie aan het begin van de jaren '80 werd het kasteel tot aan de fusie met de andere gemeentes van Berkelland gebruikt als gemeentehuis. Tegenwoordig hebben het kasteel en het bijbehorende koetshuis een museumfunctie. Doordat er in alle voorgaande eeuwen permanent aan het kasteel gebouwd werd, bestaat het gebouw uit een mengelmoes van bouwstijlen. Het kasteel ligt in een park. In dat park staat naast het kasteel de Orangerie. De Orangerie heeft een horecafunctie waarbij ook vergaderingen, seminars, workshops en brunches plaatsvinden.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft op 17 juli 2008 besloten het complex Vordenseweg 2 e.a. in Ruurlo, plaatselijk bekend als kasteel Huize Ruurlo en omgeving, aan te wijzen als beschermd monument. De aanwijzing is een samenvoeging van verschillende besluiten die eerder voor onderdelen van het complex werden genomen. Het geheel wordt nu aangeduid als 'Complex Historische Buitenplaats Ruurlo'.

Beschermd dorpsgezicht Gelselaar

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister van Infrastructuur en Milieu besloten op 13 september 2013 om Gelselaar aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht. Gelselaar is een bijzonder dorp omdat de ontwikkeling van een laat middeleeuws brinkdorp tot een moderne agrarische nederzetting in het begin van de 20e eeuw nog goed te zien is aan het dorp. In het kort zijn binnen dit gebied bijzonder:

• het essencomplex, samen met het dorp, de vrijstaande boerderijen en de begraafplaats;
• de openheid vanaf de essen naar het dorp; het coulisselandschap;
• de vorm van het dorp met verschillende boerenerven;
• de gebouwen en het historische wegen- en voetpadennetwerk met vertakkingen en kruisingen;
• landschapselementen als hoogteverschillen, sloten en houtwallen;
• de boerenerven, die bestaan nog echt uit een boerderij, bijgebouwen, erf en een toegangsweg;
• de 'maat' van de bebouwing en de samenhang tussen de gebouwen omdat je kunt zien dat ze gebouwd zijn volgens de (destijds) lokale bouwtraditie.

Beschermd dorpsgezicht Mallumsche Molen

De Mallumsche Molen is een onderslagwatermolen in Mallem. De vroegste vermelding van deze watermolen stamt uit 1424. De huidige molen is in 1748 gebouwd, nadat zijn voorganger in 1746 afbrandde. Oorspronkelijk bevond zich aan de overzijde een oliemolen, die in 1917 is gesloopt. De molen maakte deel uit van het Hof te Mallem. De Mallumsche Molen heeft tot 1943 gemalen. Behalve korenmolen is de molen ook als pelmolen in bedrijf. In 1972 is de Mallumsche Molen en omgeving aangewezen als beschermd dorpsgezicht.

Wederopbouwgebied Beltrum

Ten aanzien van het Berkellandse landschap is de omgeving van Beltrum in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte en de Visie Erfgoed en Ruimte aangewezen als een van de 30 naoorlogse wederopbouwgebieden met een bijzondere cultuurhistorische betekenis. De gebieden geven samen een goed beeld van hoe er gedacht, gebouwd en ingericht werd in het tijdperk van de wederopbouw (1940-1965).

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft vervolgens onderzoek gedaan naar de te beschermen (landschappelijke) kwaliteiten in dit gebied.

Bijzonder aan de ruilverkaveling van Beltrum (1950) is dat voor het gebied een landschapsplan werd gemaakt met oog voor het bestaande landschap, nog voordat de Ruilverkavelingswet (1954) ertoe verplichtte.

Voor de ruilverkaveling lag er rond Beltrum een wirwar van verspreid liggende, kleine en daardoor onrendabele kaveltjes. Armoede en kennisachterstand waren hiervan bijverschijnselen.

Bij de ruilverkaveling vond schaalvergroting plaats, waarbij de agrarische kavels zijn vergroot, het wegennetwerk is opgeschaald (grotendeels verhard) en kavelgrensbeplantingen zijn verwijderd. Bestaande boerderijen werden gemoderniseerd en er kwamen ook agrarische bedrijven bij, relatief kleinschalig met veel diversiteit aan bebouwing.

Naast de agrarische doelen omvatte de ruilverkaveling ook maatschappelijke doelen. De streekverbetering was mede bedoeld om maatschappelijke achterstanden te bestrijden. Daarnaast werd er naar gestreefd om de voornaamste karakteristieken van de bestaande landschapsstructuur herkenbaar te houden. Deze structuur bestond uit vier deelgebieden, elk met hun eigen kenmerken: de Beltrumer es, het kampenlandschap, de jonge heideontginningen en het beekdal. Hiertoe omvatte het ruilverkavelingsplan ook een beplantingsplan ter 'aankleding' van het landschap. Dankzij herstel en behoud van beplanting langs de vaak gekromde wegen en bij bestaande boerderijen werd een tamelijk intiem karakter behouden.

De uitvoering vond vervolgens plaats tussen 1952 en 1957. In een gebied van 2.770 ha werd daarbij de wegenstructuur aangepast en werden met name in het kampenlandschap diverse zandwegen verhard. De meeste wegen kregen bovendien nieuwe beplanting, terwijl in samenhang met de kavelruil beplanting langs wegen en vooral langs erfranden uitgedund of verwijderd werd. Daarnaast zijn de bestaande beken grotendeels rechtgetrokken en zijn er greppels en sloten gegraven om natte plekken voldoende te ontwateren. Door de ruilverkaveling zijn de contrasten tussen de deelgebieden verwaterd, maar een aantal onderscheidende kenmerken zijn behouden gebleven. Zo zijn de kronkelige wegen en de hoge dichtheid aan oude boerderijen kenmerkend voor het kampenlandschap. In het heideontginningslandschap daarentegen liggen de boerderijen veel verder uit elkaar en is de wegenstructuur rechtlijniger.

Sinds de ruilverkaveling hebben in de landschapsstructuur weinig veranderingen meer plaatsgevonden. De wegenstructuur is nauwelijks meer veranderd. Aan het begin van de 21e eeuw heeft een nieuwe ruilverkaveling plaats gevonden, maar die was hoofdzakelijk administratief van karakter, waarbij de kavels in hoofdzaak ongewijzigd zijn gebleven. Op een aantal beektrajecten van de Slinge en Oude Leerinkbeek zijn beekherstelprojecten uitgevoerd, waarbij meanders zijn hersteld en oevers zijn verflauwd. Verder loopt momenteel een gemeentelijk kavelruilproject dat echter niet de status heeft van een ruilverkaveling.

Vanuit het RCE-onderzoek over het wederopbouwgebied Beltrum is de gemeente geadviseerd om nieuwe ontwikkelingen in het gebied vorm te geven volgens de principes die zijn gehanteerd in het landschapsplan. Bestaande weg- en kavelgrensbeplantingen en oude klinkerbestratingen dienen behouden te blijven. Hiervoor is een goed beheer van wegen, bermen en wegbeplanting noodzakelijk.

Daarnaast kan het kleinschalig karakter van het kampenlandschap worden versterkt door aanleg van nieuwe paden langs oude routes en bomenrijen. Bij schaalvergroting in de landbouw kan de landschapsstructuur worden versterkt door versterking van de beplantingsstructuur langs wegen en kavelranden. Erfbeplanting in de vorm van dichte houtsingels past niet bij de huidige landschapsstructuur.

In dit bestemmingsplan zijn alle waardevolle landschapselementen geïnventariseerd en in het bestemmingsplan voorzien van een beschermende regeling. Hoewel het voorliggende bestemmingsplan niet voorziet in infrastructurele ingrepen in het wederopbouwgebied, biedt het wel mogelijkheden voor het doorvoeren van landschappelijke versterkingsmaatregelen.

Leo-Stichting

De Leo-Stichting (ook wel genaamd Klein-Borculo) is een gemeenschap twee kilometer ten zuiden van Borculo. Wonen, onderwijs en jeugdzorg zijn de belangrijkste functies. De woonfunctie is geconcentreerd aan de westkant van Leo-Stichting.

Daarnaast zijn in het gebied van oudsher diverse instellingen gevestigd voor onderwijs en voor het opvangen van jongeren die professionele hulp nodig hebben. Deze jongeren wonen in de instellingen die op het terrein aanwezig zijn en volgen voor een deel daar ook het onderwijs. Het gebied vervult deze functie al ruim 100 jaar.

Voor het gebied Leo-Stichting is een Omgevingsvisie (2010) opgesteld. Deze geeft de ruimtelijke ontwikkelingsrichting van Leo-Stichting weer. Uitgangspunt bij het opstellen van de omgevingsvisie was het maken van keuzes ten aanzien van de hoofdfuncties van het gebied, het kaderstellend beleid vanuit gemeente en provincie en het verminderen van de verwevenheid van conflicterende functies.

Het college van burgemeester en wethouders heeft op basis van de Omgevingsvisie Leo-Stichting gekozen voor de optie 'consolideren' van het bestaande gebruik. Dit houdt in dat het huidige gebruik (wonen, zorg en opleiding) wordt voortgezet en ook planologisch wordt vertaald.

LSG Rentray

LSG Rentray was een multi-sectorale (jeugd)zorgorganisatie voor jongeren en volwassenen met gedragsproblemen. Over het algemeen behandelde zij cliënten met een licht verstandelijke beperking. Doel van LSG Rentray was hen zó op te voeden, te behandelen en te onderwijzen, dat ze een maatschappelijk aanvaardbare leefstijl ontwikkelden.

Op 12 maart 2010 werd bekend dat het gebruik van LSG Rentray te Rekken als justitiële jeugdinrichting (JJI ) op termijn zou worden beëindigd. In plaats daarvan plaatsen LSG Rentray en Trajectum vergelijkbare jongeren en volwassenen zonder strafrechtelijke veroordeling in open of gesloten behandeling waarbij de opgebouwde expertise blijvend ingezet kan worden. Voor de terreinen van LSG Rentray en Trajectum is kort geleden een afzonderlijk bestemmingsplan opgesteld dat vormgeeft aan deze ontwikkeling. Het gebied is daarom buiten het plangebied van het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2016” gelaten.

Voormalige FPC Oldenkotte

De voormalige forensisch-psychiatrische kliniek FPC Oldenkotte bevindt zich ten noordoosten van de kern Rekken aan de Kienvenneweg. Op die plek is sinds het begin van de 20e eeuw een vorm van opvang aanwezig, beginnend als een voorziening voor in de gevangenis verblijvende zwakzinnige mannen. Toen in 1928 de tbr-maatregel (nu tbs) werd geïntroduceerd, werd “Rekken” de eerste kliniek voor veroordeelden met een tbr-maatregel. Na talloze uitbreidingen is in 1990 het huidige hoofdgebouw in gebruik genomen waardoor de patiëntencapaciteit van enkele tientallen opliep tot boven de honderd. Sinds het begin van deze eeuw worden in de kliniek patiënten opgevangen. FPC Oldenkotte is nu een onderdeel van een zelfstandige stichting. Voor de FPC is in 2010 een eigen bestemmingsplan opgesteld dat was toegesneden op de toekomstplannen van de kliniek. Daarna is besloten om FPC Oldenkotte niet langer in gebruik te houden als tbs-kliniek. Het proces om een nieuwe invulling te geven aan de bebouwing en het bijbehorende terrein kan in planologische zin het beste worden verwerkt in een herziening van het bestemmingplan “Buitengebied, FPC Oldenkotte 2010”. Om die reden blijft het terrein van het gesloten FPC buiten het plangebied van het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020”.

4.3.1 Planthema landbouw

Agrarische gebiedsbestemmingen

Bij de toekenning van de agrarische gebiedsbestemmingen gaat het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” uit van een driedeling in bestemmingen:

• 1. De bestemming 'Agrarisch' (lettercode 'A') richt zich op het agrarisch gebied waar de landbouwfunctie voorop staat. Dit gebied heeft geen specifieke landschaps- of natuurwaarden;
• 2. De bestemming 'Agrarisch met waarden – Landschapswaarden', (lettercode 'AW-L') richt zich op de agrarische gronden, waar naast de agrarische functie bestaande en omschreven landschappelijke waarden beschermd dienen te worden. Beschermingsmaatregelen zoals een omgevingsvergunningstelsel richten zich op het behoud van deze waarden;
• 3. De bestemming 'Agrarisch met waarden – Natuur en landschapswaarden' (lettercode 'AW-NL') richt zich op agrarische gronden, waar naast de agrarische functie bestaande en omschreven natuur- en landschapswaarden beschermd dienen te worden. De bescherming van de aanwezige waarde speelt een grotere rol dan in de andere twee agrarische gebiedsbestemmingen.

De begrenzing van deze gebiedsaanduidingen is afgestemd op de agrarische bestemmingen uit de geldende bestemmingsplannen, de ruimtelijke zonering uit de Structuurvisie Berkelland 2025 als uitwerking van de Ruimtelijke Visie Buitengebied (RVB) en de gebiedsindeling voor bijzondere gebieden uit de Omgevingsverordening Gaaf Gelderland en de Omgevingsverordening Gelderland. Ook is gelet op het bestaande grondgebruik en de bestaande natuur- en/of landschapswaarden. Bijzondere waarde-aanduidingen zijn door middel van gebiedsaanduidingen of een dubbelbestemmingen op de verbeelding opgenomen.

Voorbeelden van gebiedsaanduidingen zijn: cultuurhistorisch waardevolle akkers, aardkundig waardevol gebied en weidevogelgebieden. De begrenzing van de aardkundig waardevolle gebieden en van cultuurhistorisch waardevolle akkers is overgenomen van de begrenzing uit de geldende bestemmingsplannen en de cultuurhistorische waardenkaart. In de gemeente Berkelland gaat het daarbij om de escomplexen bij Geesteren en Gelselaar, de flanken van de Needse Berg, het gebied langs de Berkel tussen Rekken en Eibergen, de Mallumse es en de Hupselse es.

De beschermingszone voor natte landnatuur is opgenomen voor gebied gelegen rond natte natuurgebieden. De begrenzing van die gebieden, die een buffer vormen rondom de natte natuurgebieden, is overgenomen van de begrenzing uit de provinciale Omgevingsvisie. Ook de begrenzing van de weidevogelgebieden is overgenomen van de begrenzing uit de provinciale Omgevingsvisie Gaaf Gelderland ('Planfiguur Natuur en Landschap').

De onderverdeling naar gebiedsaanduidingen in de verschillende agrarische gebieden met waarden is in het volgende schema weergegeven.

Waarden en de agrarische gebiedsbestemmingen							A	AW-L	AW-NL
Landschapswaarden:
Aardkundig waardevol							-	X	X
Beschermingszone natte natuur (hydrologisch waardevol)							-	X	X
Cultuurhistorisch waardevolle akker							-	X	X
Nationaal landschap							-	X	X
Natuurwaarden:
Weidevogelgebieden							-	-	X

In verband met de bescherming van de landschaps- en natuurwaarden in het plangebied is het wenselijk dat een aantal werken en werkzaamheden in het agrarisch gebied (buiten het bouwvlak) eerst wordt getoetst voordat daarvoor toestemming wordt verleend. Deze toetsing verloopt via een omgevingsvergunning voor werken en werkzaamheden (vroeger 'aanlegvergunning'). Dit omgevingsvergunningenstelsel wordt soms gekoppeld aan de nadere aanduiding bij de agrarische gebiedsbestemmingen, maar er zijn ook algemeen geldende vergunningplichten. Op deze manier wordt geprobeerd om een omgevingsvergunning alleen verplicht te stellen wanneer dit echt noodzakelijk is met het oog op de bescherming van aanwezige waarden.

Agrarische bouwvlakken zijn uitgezonderd van sommige omgevingsvergunningplichten. Zo wordt bereikt dat ook voor die gebieden alleen een omgevingsvergunning voor werken en werkzaamheden nodig is als activiteiten de eventueel aanwezige waarden zouden kunnen aantasten. Zo is binnen de weidevogelgebieden een omgevingsvergunningstelsel van toepassing dat zich vooral richt op het geschikt houden van deze gebieden voor weidevogels.

Verharde en onverharde wegen en paden die geen verkeersbestemming hebben gekregen, zijn doorgaans binnen de agrarische gebiedsbestemmingen opgenomen en toegelaten. Voor de aanleg van en het verharden van (on)verharde paden is een omgevingsvergunning voor werken en werkzaamheden (aanlegvergunning) opgenomen. Voor werkzaamheden die zich richten op kleine watergangen, die ook in de agrarische gebiedsbestemmingen zijn opgenomen, geldt ook een omgevingsvergunningstelsel.

In het bestemmingsplan is verder een vergunningstelsel opgenomen voor de opslag van hooibalen buiten de agrarische bouwvlakken, al dan niet verpakt in folie, gedurende een periode van langer dan zes weken. Deze regeling is in het bestemmingsplan opgenomen vanuit landschappelijke motieven. Het bijbehorende vergunningstelsel voorziet dan ook in randvoorwaarden op het gebied van landschappelijke inpassing en het voorkomen van aantasting van aanwezige waarden. Daarbij is de opslag van hooibalen gedurende meer dan zes weken alleen toegestaan aansluitend aan een agrarisch bouwvlak of op al bestaande opslagvoorzieningen (kuilvoerplaten/sleufsilo's) buiten het bouwvlak, tot een hoogte van 2 m en tot een oppervlakte van 100 m².

Toekenning bouwvlakken agrarische bedrijven

De toekenning en begrenzing van bouwvlakken voor het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” is bepaald vanuit een aantal uitgangspunten die voor een belangrijk deel aansluiten op het proces dat werd doorlopen bij de voorbereiding van het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012” en het voorontwerpbestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2016”:

• Er is uitgegaan van getekende bouwvlakken voor agrarische bedrijven en van de daar aanwezige (bedrijfs)bebouwing. Elk agrarisch bedrijf dat bedrijfsmatig een agrarische activiteit uitoefent heeft een bouwvlak toegekend gekregen op basis van een afweging tussen de agrarische belangen en de omgevingswaarden. De omvang van het agrarisch bedrijf moet dan wel groter zijn dan 10 NGE (Nederlandse Grootte-Eenheden), dit komt overeen met een huidig gehanteerde norm standaard verdien capaciteit (SVC) van ca 5.000.
• De omvang van het bouwvlak is afgestemd op de aard (akkerbouw, grondgebonden landbouw, grondgebonden / niet-grondgebonden veehouderij etc.), omvang en behoefte van het bedrijf en de aard van de omgevingskwaliteiten (ligging ten opzichte van bijvoorbeeld natuur en landschap).
• Bij het bepalen van de omvang en vorm van het bouwvlak is uitgegaan van de huidige gegevens over de bestaande situatie en omvang van het bedrijf en van de luchtfoto (voorjaar 2020). Op die manier is de vorm van het nieuwe bouwvlak ten opzichte van het geldende bouwvlak waar nodig aangepast aan de feitelijk bestaande situatie. Op deze manier zijn de in het verleden verleende vrijstellingen/ontheffingen/afwijkingen, wijzigingen en eventuele bedrijfsbeëindigingen in het nieuwe bestemmingsplan vertaald. Daarnaast heeft de gemeente de agrariërs bij de voorbereiding van het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012” in de gelegenheid gesteld om hun toekomstplannen kenbaar te maken. Voor het voorontwerpbestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2016” is geen nieuwe algehele inventarisatie uitgevoerd, maar voortgebouwd op de eerder verrichte inventarisatie. Uitsluitend de bij de gemeente bekende wijzigingen in de bedrijfssituatie zijn hierbij doorgevoerd. Tijdens de inspraakprocedure die is gevoerd op basis van het voorontwerpbestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2016” is vervolgens opnieuw informatie ontvangen die is verwerkt in het nu voorliggende bestemmingsplan.
• Er is dus niet uitgegaan van vaste standaard omvangsmaten voor agrarische bouwvlakken, maar van het 'bouwvlakken op maat'-principe. Hiermee zijn meer gedetailleerde bouwvlakken ontstaan, afgestemd op de specifieke, feitelijke bedrijfssituatie.
• Vrijstaande bebouwing die nog in gebruik is voor het agrarische bedrijf, is verder voorzien van een agrarisch bouwvlak met de functieaanduiding '-bw' (bedrijfswoning uitgesloten). Op deze manier kan het bestaande agrarische gebruik worden voortgezet zonder dat er echter de mogelijkheid ontstaat om het solitaire bedrijfsgebouw te voorzien van een bedrijfswoning.
• In de bestemmingsplanregeling zijn als gevolg van de conclusies van het plan-MER verbodsbepalingen opgenomen in de gebruiksregels die uitsluiten dat de ammoniakemissie van een in het plangebied aanwezig agrarisch bedrijf zodanig wijzigt dat de Natura 2000-gebieden in de omgeving te maken krijgen met een toenemende stikstofdepositie ten opzichte van de huidige, feitelijke en planologisch legale situatie die geldt bij vaststelling van voorliggend bestemmingsplan. Ontwikkelingen, die mogelijk zijn op basis van een verleende en (uiteindelijk) onherroepelijke natuurvergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998/Wet natuurbescherming zijn via de opgenomen begripsbepalingen uitgezonderd van deze verbodsbepalingen. Op deze manier wil de gemeente de regeling in het bestemmingsplan in overeenstemming brengen met de huidige natuurwetgeving op basis van de meest recente jurisprudentie, waarbij reeds verkregen rechten en ontwikkelingsruimte in het kader van de natuurwetgeving zo goed mogelijk in het plan zijn geborgd. Sinds de uitspraak van de Raad van State van 29 mei 2019 (ECLI:NL:RVS:2019:1603) kan daarbij geen gebruik meer worden gemaakt van het vroegere Programma Aanpak Stikstof 2015-2021 nu dat programma in die uitspraak onverbindend werd verklaard.

Het nieuwe bestemmingsplan laat agrarische bedrijfsgebouwen en bijbehorende voorzieningen in principe alleen toe binnen agrarische bouwvlakken. Daarbij heeft het zogeheten Plussenbeleid geleid tot een specifieke regeling voor het uitbreiden van stalruimte ten behoeve van de niet-grondgebonden veehouderij(tak). Verder bevat het bestemmingsplan afwijkingsmogelijkheden om voorzieningen zoals kuilvoerplaten, sleufsilo's, mestsilo's / biogasinstallaties en paardenbakken direct aangrenzend buiten het bouwvlak te realiseren. Met de term 'aangrenzend' wordt gedoeld op de situatie dat de nieuwe voorzieningen buiten het bouwvlak één geheel vormen met het bestaande erf en daar dus direct aan grenzen. Daarnaast is tevens voorzien in een afwijkingsregeling die foliebassins en opslag van hooibalen buiten het agrarisch bouwvlak toelaat. Voor het verlenen van deze afwijkingen gelden dan wel voorwaarden ter bescherming van eventueel aanwezige landschapswaarden.

Voor de oprichting van biogasinstallaties geldt conform het provinciaal beleid dat deze uitsluitend zijn toegestaan indien gebruik wordt gemaakt van biomassastromen die liggen in de directe omgeving. Voorkomen moet worden dat er onnodig vervoer van biomassa ontstaat en dat extra transport van biomassa leidt tot overbelasting van het bestaande wegennet en tot verkeersonveilige situaties.

Als sprake is van een initiatief waarbij gebruik van biomassastromen uit de omgeving aan de orde is, dan dient eerst een zorgvuldige locatie afweging plaats te vinden. Daarbij moet eerst de mogelijkheid tot vestiging op een bedrijventerrein, bij een rwzi of bij een mestverwerkingsbedrijf worden afgewogen. Een dergelijke afwijking vraagt maatwerk en kan niet zonder meer gemaakt worden op basis van het voorliggende bestemmingsplan. Voor dit soort initiatieven is daarom een buitenplanse procedure noodzakelijk.

Daarnaast kent het bestemmingsplan als vertaling van de beleidsnotitie 'Ruimtelijke Ordening en Duurzame Energieopwekking in Berkelland' (zie ook paragraaf 4.3.9) een regeling voor het plaatsen van windturbines tot een hoogte van maximaal 25 m. Ook voorziet het in een regeling voor grondgebonden zonnepanelen tot een maximale oppervlakte van 250 m² binnen een agrarisch bouwvlak ten behoeve van de eigen energievoorziening. Via een afwijkingsregeling mogen aansluitend aan agrarische bouwvlakken en aan bestemmingsvlakken van overige functies (bv. wonen en bedrijf) zonnecollectoren worden opgericht tot maximaal 150 m². Belangrijke randvoorwaarden zijn wel dat wordt voorzien in een goede landschappelijke inpassing, terwijl overige waarden en functies in de omgeving niet mogen worden geschaad. De gemeentelijke beleidskaders over het realiseren van zonne-akkers en zonneweides worden niet verwerkt in dit bestemmingsplan, omdat voor dat soort ontwikkelingen specifieke afweging op locatieniveau nodig is.

Verder is via de algemene aanduidingsregels ook het beleid voor bijzondere gebieden van toepassing op het verlenen van afwijkingen of het wijzigen van het bestemmingsplan. Ten aanzien van de agrarische bouwvlakken is niet gewerkt met een bebouwingspercentage. Dit betekent dat het hele bouwvlak mag worden bebouwd, waarbij dan wel moet worden voldaan aan de overige bouwregels en aan de planologische gebruiksregeling over stikstofemissie en -depositie. Ook kan de gemeente in het kader van de beeldkwaliteit nadere eisen stellen via het bestemmingsplan en de welstandsnota.

Aard van de agrarische bedrijvigheid

De ontwikkelingsmogelijkheden van de agrarische bedrijven zijn mede afhankelijk van het type agrarische bedrijf (niet-grondgebonden veehouderijbedrijf, grondgebonden veehouderijbedrijf, overige grondgebonden bedrijven of een glastuinbouwbedrijf) en aan de hieraan gestelde randvoorwaarden uit de Omgevingsvisie Gaaf Gelderland en met name de Omgevingsverordening Gelderland.

De verschillende vormen van agrarische activiteiten (akkerbouw, grondgebonden veehouderij, niet-grondgebonden veehouderij) zijn niet specifiek aangeduid op de verbeelding, maar komen wel terug in de juridische regeling zoals de bouw- en gebruiksregels.

Zo wordt onderscheid gemaakt tussen een grondgebonden veehouderij(tak) en een niet-grondgebonden veehouderij(tak). Dit onderscheid heeft betrekking op de mate van grondgebondenheid van de veehouderij(tak). Een veehouderij(tak) wordt volgens de provinciale definitie als grondgebonden beschouwd wanneer het bedrijf over voldoende agrarische cultuurgrond in de omgeving van de bedrijfsgebouwen beschikt om het vee voor meer dan 50% zelf te kunnen voeren. Wanneer aan die eis niet kan worden voldaan, is er sprake van een niet-grondgebonden veehouderij(tak). De provinciale omgevingsverordening hanteert daarvoor de volgende definitie: “agrarisch bedrijf dat hoofdzakelijk gericht is op veehouderij waarvan het voer voor de landbouwhuisdieren voor het grootste gedeelte niet geteeld wordt op de gronden die in de nabijheid van het agrarisch bouwperceel zijn gelegen en waarop de veehouderij rechten heeft” (art. 1.1). Deze definities sluiten aan op de bepalingen uit de Wet verantwoorde groei melkveehouderij en het Besluit grondgebonden groei melkveehouderij die er ook van uitgaan dat eigen dieren grotendeels kunnen worden gevoerd met de opbrengst afkomstig van de grond die tot het bedrijf hoort.

Een glastuinbouwbedrijf betreft een bedrijf dat is gericht op de teelt of veredeling van gewassen geheel of nagenoeg geheel met behulp van een glasopstand van minimaal 2.500 m². Deze maatvoering sluit aan op de provinciale definitie van de term 'glastuinbouwbedrijf' (art. 1.1 Omgevingsverordening). Verder betreffen de overige agrarische bedrijven met name akkerbouwbedrijven.

Nieuwvestiging van agrarische bedrijven

De term 'nieuwvestiging' heeft betrekking op de aanwijzing van een nieuw agrarisch bouwvlak op een locatie die nog niet is voorzien van een agrarisch bouwvlak. In lijn met het provinciaal beleid is nieuwvestiging van een niet-grondgebonden veehouderij niet toegestaan (art. 2.29 Omgevingsverordening).

Nieuw- en hervestiging van een grondgebonden veehouderij kan op basis van de Omgevingsverordening nog wel incidenteel worden toegestaan, maar hiervoor gelden strenge randvoorwaarden. Zo dient onder meer aangetoond te worden dat hervestiging op een bestaand agrarisch bouwperceel bedrijfseconomisch niet mogelijk is en dat de nieuwvestiging een verbetering van de landbouwstructuur oplevert (art. 2.28 omgevingsverordening). Dit is alleen anders wanneer een bestaande veehouderij op initiatief van de overheid moet worden verplaatst in verband met het realiseren van ruimtelijke doelen van algemeen maatschappelijk belang. In alle gevallen geldt bovendien dat bij een dergelijke ontwikkeling ook nog moet worden aangetoond dat de stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden door een bedrijfsverplaatsing/nieuw agrarisch bouwvlak niet zal toenemen.

In de afgelopen jaren zijn in Berkelland zeer zelden concrete initiatieven aan de orde geweest voor bedrijfsverplaatsingen naar locaties waar geen bestaand bouwperceel aanwezig is of voor het vestigen van een nieuw agrarisch bouwvlak voor een grondgebonden veehouderij. Daarom is de mogelijkheid tot nieuwvestiging van een grondgebonden veehouderij niet in dit bestemmingsplan opgenomen. In voorkomende gevallen dient dus een afzonderlijke procedure gevolgd te worden. Deze kan vanzelfsprekend pas worden gestart als een initiatief kan voldoen aan de voorwaarden uit de provinciale omgevingsverordening.

Ook voor nieuwvestiging van overige grondgebonden agrarische bedrijven (bijv. een akkerbouwbedrijf) zal in voorkomende gevallen een afzonderlijke procedure gevolgd moeten worden. De gemeente is voorstander van het zoveel mogelijk benutten van bestaande bebouwde locaties en biedt in het bestemmingsplan wèl mogelijkheden om dat te doen. In incidentele situaties kan zonodig maatwerk geleverd worden.

Omschakeling van agrarische bedrijven (hervestigen van een niet-grondgebonden veehouderij)

De provinciale omgevingsverordening laat het vestigen van een niet-grondgebonden veehouderij(tak) op een bestaand agrarisch bouwvlak voor een grondgebonden agrarisch bedrijf alleen toe binnen de kaders van het Plussenbeleid. Dit betekent dat de omvang van de niet-grondgebonden veehouderijtak 500 m² kan gaan bedragen en dat bij een grotere omvang de beleidsregels van het Plussenbeleid van toepassing zijn.

Gelet op de mogelijke nadelige milieueffecten die met een dergelijke omschakeling samenhangen, zijn in het bestemmingsplan geen rechtstreekse mogelijkheden opgenomen voor de hervestiging van een niet-grondgebonden veehouderijtak op een bestaand agrarisch bouwperceel waar nog geen sprake is van een niet-grondgebonden veehouderijtak. Dit zal alleen via een buitenplanse procedure, waarbij maatwerk aan de orde is, mogelijk gemaakt kunnen worden. Daarbij is het Plussenbeleid kaderstellend, dat onder voorwaarden mogelijkheden biedt voor het vergroten van een niet-grondgebonden veehouderijtak binnen een gemengd bedrijf (met een grondgebonden en een niet-grondgebonden veehouderijtak). Dit, onder de voorwaarde dat de vergroting van de niet-grondgebonden veehouderijtak niet mag leiden tot toename van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden in de omgeving.

Daarnaast is naar aanleiding van de resultaten van het plan-MER opgenomen dat bij een bestaande niet-grondgebonden veehouderijtak uitsluitend de vergunde diersoorten zijn toegestaan. Omschakeling naar een andere diersoort dan vergund (bijv. varkens i.p.v. pluimvee) wordt in dit bestemmingsplan niet meer toegestaan, aangezien dit tot nadelige milieueffecten zou kunnen leiden vanwege een toename van de fijnstof emissie, geurhinder of stikstofdepositie. Omdat daarvoor onderzoek op locatieniveau nodig is, wordt een dergelijke ontwikkeling niet toegelaten via een generieke regel in het nieuwe bestemmingsplan voor het gehele buitengebied van Berkelland.

Omdat het bestemmingsplan geen mogelijkheden biedt voor het vestigen van een niet-grondgebonden veehouderijtak op een agrarisch bouwvlak waar zo'n veehouderijtak nog niet is gevestigd, moet bij uitbreiding van een grondgebonden veehouderij worden aangetoond dat daarbij ook geen sprake is van een niet-grondgebonden veehouderij(tak). Het bedrijf kan de grondgebondenheid aantonen aan de hand van een overzicht van de nabijgelegen gronden waarover het beschikt ten behoeve van de voerbehoefte.

Omschakeling naar of nieuwvestiging van een glastuinbouwbedrijf (glasopstand groter dan 2.500 m²) is conform provinciaal beleid niet toegestaan. De omgevingsverordening laat dit soort ontwikkelingen uitsluitend toe in delen van de provincie waartoe het grondgebied van Berkelland niet behoort. Wel is uitbreiding van een bestaand glastuinbouwbedrijf mogelijk.

Omschakeling van een niet-grondgebonden veehouderij naar een grondgebonden veehouderij kan bij recht worden toegestaan. Hierbij dient conform de gebruiksregels wel aangetoond te worden dat bij de omschakeling de ammoniakemissie niet zodanig toeneemt dat de Natura 2000-gebieden in de omgeving te maken krijgen met een toenemende stikstofdepositie ten opzichte van de huidige, feitelijke en planologisch legale situatie die geldt bij vaststelling van voorliggend bestemmingsplan.

Omschakeling van een overig grondgebonden agrarisch bedrijf (bv. akkerbouwbedrijf) naar een grondgebonden veehouderij (hervestiging) wordt in beginsel bij recht toegestaan. Hier geldt echter naar aanleiding van de resultaten van het plan-MER, dat net als bij omschakeling van een niet-grondgebonden veehouderij naar een grondgebonden veehouderij, ook hier aangetoond dient te worden dat dit niet leidt tot een toename van stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden in de omgeving.

Omschakeling van een veehouderij of overig grondgebonden agrarisch bedrijf naar een overig niet-grondgebonden agrarisch bedrijf (zoals een champignonkwekerij, viskwekerij, etc.) wordt middels een wijzigingsbevoegdheid mogelijk gemaakt binnen de gebiedsbestemming 'Agrarisch'. De landschappelijke kwaliteit van het buitengebied is hierbij een belangrijk toetsingskader.

Uitbreiding bouwvlakken agrarische bedrijven

Niet-grondgebonden veehouderijbedrijven / takken

Het bestemmingsplan kent mogelijkheden om aan de uitbreiding van bestaande veehouderijen mee te werken via een wijziging van het toegekende agrarische bouwvlak. In welke richting uitbreiding mogelijk is, wordt (te zijner tijd) bepaald door de aard van het bedrijf en de bestaande natuurlijke, landschappelijke, archeologische en cultuurhistorische kwaliteiten van de omgeving. Deze kwaliteiten zijn vertaald in de randvoorwaarden die het bestemmingsplan stelt aan de toepassing van de daarin opgenomen wijzigingsbevoegdheden. Wijzigingsbevoegdheden kunnen worden ingezet als aan de gestelde randvoorwaarden kan worden voldaan. Ook hierbij borgen planregels dat de wijzigingsbevoegdheid alleen kan worden toegepast als daarbij kan worden voldaan aan de planologische gebruiksregeling, die uitsluit dat de ammoniakemissie van een in het plangebied aanwezig agrarische bedrijf zodanig toeneemt dat de Natura 2000-gebieden in de omgeving te maken krijgen met een toenemende stikstofdepositie.

De provincie heeft in de afgelopen jaren toegewerkt naar een systematiek waarbij de sturing op (maximale) oppervlakte van agrarische bouwvlakken voor de niet-grondgebonden veehouderij wordt vervangen door sturing op ruimtelijke kwaliteit. De provincie wilde hiermee een op ruimtelijke kwaliteit gericht kader opzetten om de in deze sector verwachte schaalvergroting op een duurzame wijze mogelijk te kunnen maken. Met dat doel is in maart 2017 het Gelders Plussenbeleid vastgelegd in de Omgevingsvisie Gaaf Gelderland en in de Omgevingsverordening Gelderland. De provinciale regels over het Plussenbeleid zijn inmiddels te vinden in art. 2.30 en art. 2.31 van de geactualiseerde Omgevingsverordening (vastgesteld 19 december 2018).

Dit Plussenbeleid richt zich op ontwikkelruimte voor de niet-grondgebonden veehouderij, in combinatie met het plegen van investeringen in bovenwettelijke maatregelen op het gebied van dierwelzijn, landschappelijke inpassing en milieu (ruimtelijke kwaliteit). Op deze manier moeten op bedrijfsniveau ruimtelijke kwaliteitsmaatregelen worden getroffen als tegenprestatie voor een eventuele bedrijfsuitbreiding. Hierbij is het aan de ondernemer om concrete voorstellen voor de noodzakelijke investeringsbijdrage in te dienen bij de gemeente en te bespreken met de omwonenden (omgevingsdialoog). Ter beoordeling van uitbreidingsplannen voor een niet-grondgebonden veehouderij(tak) moet het gemeentebestuur beleidsregels opstellen, aldus de provinciale Omgevingsverordening.

Dit laatste is in de gemeente Berkelland gebeurd met de vaststelling van de 'Structuurvisie Plussenbeleid'. (beleidskaders voor de grondgebonden veehouderij en voor de niet-grondgebonden veehouderij (Plussenbeleid))'. De gemeenteraad stelde deze structuurvisie op 19 maart 2019 vast in lijn met het Gelders Plussenbeleid. De structuurvisie geeft de volgende vertrekpunten voor de toepassing van het Plussenbeleid:

• Alleen uitbreidingen van de bebouwing van een niet-grondgebonden veehouderij(tak) waarvoor een herziening van het bestemmingsplan of een grote buitenplanse afwijking (uitgebreide procedure) vereist is vallen onder het Plussenbeleid;
• Daarbij is het gemeentelijk Plussenbeleid na vaststelling niet van toepassing op uitbreidingen van de bedrijfsbebouwing voor een niet-grondgebonden veehouderij(tak) waarvan de oppervlakte kleiner is dan 500 m², tenzij deze uitbreiding binnen vijf jaar wordt gevolgd door een nieuwe uitbreiding die er voor zorgt dat de gezamenlijke uitbreiding alsnog groter wordt dan 500 m².
• Bij een bestemmingsplanherziening is voor het bepalen van de omvang van de 'Plus-investering' de bruto stalvloeroppervlakte van de totale uitbreiding van de bebouwing maatgevend. Bij een grote buitenplanse afwijking (uitgebreide procedure) is het gedeelte van de uitbreiding dat in strijd is met het geldende bestemmingsplan maatgevend;
• In het 'Ammoniakbuffergebied' is toename van de ammoniakemissie niet toegestaan (NB: t.t.v. de vaststelling van de Structuurvisie was de programmatische Aanpak Stikstof nog in werking).

Verder koos de gemeente Berkelland bij de toepassing van het gemeentelijk Plussenbeleid voor:

• Een door de initiatiefnemer te voeren dialoog voorafgaand aan het indienen van de formele aanvraag om omgevingsvergunning zodat het verslag van de dialoog bij deze aanvraag kan worden gevoegd en ook deel uitmaakt van de gemeentelijke inspraakprocedure;
• Een hoogte van de 'Plus-investering' van € 15,- per vierkante meter bruto stalvloeroppervlakte die onder het Plussenbeleid wordt uitgebreid;
• Het invullen van de 'Plussen' door maatregelen op het gebied van:

• i. milieu: fijnstof, geur, geluid en (extra) zonnepanelen (t.b.v. duurzaamheidsdoelen);
• ii. ruimtelijke kwaliteit: natuur en landschap (incl. ecologie),
• iii. water (bescherming grondwater en vasthouden/vertraagd afvoeren van water),
• iv. sloop van leegstaande gebouwen of een bijdrage in het Sloopfonds (tot maximaal 50% van de totale 'Plus-investering';
• v. dierwelzijn (mits ter bescherming van de ruimtelijke kwaliteit)

• Het vastleggen van de 'Plus-investering' in overeenkomsten (met boetebeding) en in vergunningvoorschriften (buitenplanse afwijking) of voorwaardelijke verplichtingen (bestemmingsplan);
• Het hanteren van de rangorde (i) op het erf, (ii) in de directe omgeving van het erf, (iii) in de omgeving van direct-omwonenden bij het treffen van 'Plus-maatregelen'.

De door de gemeenteraad vastgestelde Structuurvisie Plussenbeleid is verwerkt in de planregels die betrekking hebben op de uitbreidingsmogelijkheden van een niet-grondgebonden veehouderij(tak). Dit betekent dat de beginselen van het Plussenbeleid (middels een afwijkingsregel) van toepassing worden verklaard voor elke uitbreiding van een niet-grondgebonden veehouderijtak met meer dan 500 m², ook als deze bebouwing wel binnen het toe te kennen agrarisch bouwvlak past. Een besluit over een aanvraag tot afwijking is gebaseerd op een ontvankelijkheidstoets, waarbij onder meer wordt beoordeeld op welke wijze invulling is gegeven aan de omgevingsdialoog en tot welke plusmaatregelen of plusinvesteringen deze heeft geleid. Dit alles, onder de voorwaarde dat de uitbreiding niet leidt tot toename van de depositie van stikstof op Natura 2000-gebied in de omgeving.

Niet-grondgebonden veehouderij (Bron: Omgevingsverordening Gelderland, kaart 'Regels landbouw')

Onder de werking van het inmiddels vervallen Reconstructieplan Achterhoek en Liemers was het landelijk gebied ingedeeld in landbouwontwikkelingsgebieden, verwevingsgebieden en extensiveringsgebieden. Dit onderscheid was van belang voor de ontwikkelingsmogelijkheden voor de intensieve veehouderij.

Met het vervallen van het Reconstructieplan is in de Omgevingsverordening een nieuwe gebiedsindeling ingevoerd die betrekking heeft op de niet-grondgebonden veehouderij. Deze gebiedsindeling onderscheidt het 'Ammoniakbuffergebied' van de rest van het gemeentelijk grondgebied. Daarbij geeft de provinciale Omgevingsverordening aan dat in het ammoniakbuffergebied geen nieuw- en hervestiging van een niet-grondgebonden veehouderij(tak) mogelijk is, terwijl uitbreiding van een bestaande niet-grondgebonden veehouderij(tak) daar alleen mogelijk is als de emissie van ammoniak niet toeneemt (art. 2.31). Deze criteria zijn geformuleerd als instructieregels voor bestemmingsplannen en zijn daarom ook in de planregels verwerkt. Daarbij wordt de begrenzing van de ammoniakbuffergebieden, die overigens overeenkomt met die van de voormalige extensiveringsgebieden, overgenomen uit de Omgevingsverordening.

Naar aanleiding van de resultaten van het plan-MER geldt voor de bouwvlakken van niet-grondgebonden veehouderijtakken dat een uitbreiding van maximaal 40% van het agrarisch bouwvlak is toegestaan, voor zover de maximale oppervlaktemaat conform de Omgevingsverordening niet wordt overschreden. Deze bedraagt voor agrarische bouwvlakken 1,5 hectare. Deze maximale maatvoering voor niet-grondgebonden veehouderijen is bevestigd in de Structuurvisie Plussenbeleid die op 19 maart 2019 werd vastgesteld.

Grondgebonden veehouderijbedrijven

Voor de grondgebonden veehouderijtakken kan evenals voor de niet-grondgebonden veehouderijtakken een uitbreiding van 40% van het bestaande agrarisch bouwvlak via wijziging worden gerealiseerd. Hierbij geldt echter als maximale oppervlaktemaat 2 ha, conform het amendement dat de gemeenteraad op 27 oktober 2009 aannam bij de vaststelling van de uitgangspuntennotitie voor het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012”. Deze maximale maatvoering voor grondgebonden veehouderijen is bevestigd in de Structuurvisie Plussenbeleid die op 19 maart 2019 werd vastgesteld.

Overige grondgebonden agrarische bedrijven

Voor de overige grondgebonden agrarische bedrijven (bv akkerbouwbouwbedrijven) is ingestoken op een stelsel dat een vergroting van het toegekende bouwvlak toelaat met 0,5 ha tot maximaal 2 ha (grondgebonden agrarische bedrijven).

Gemengde veehouderijbedrijven

Gemengde bedrijven zijn bedrijven met een grondgebonden en een niet-grondgebonden veehouderijtak. Voor de afzonderlijke bedrijfsonderdelen gelden dezelfde beleidsuitgangspunten en ontwikkelingsmogelijkheden als hierboven zijn beschreven voor de niet-grondgebonden veehouderijtakken, respectievelijk de grondgebonden veehouderijbedrijven. Ook dit is op 19 maart 2019 bevestigd bij de vaststelling van de Structuurvisie Plussenbeleid.

Glastuinbouwbedrijven

Binnen het plangebied is één glastuinbouwbedrijf aanwezig, dat is gesitueerd binnen de agrarische gebiedsbestemming 'agrarisch met landschapswaarden'. Het bedrijf kent ongeveer 6.500m² aan glasopstanden en legt zich naast de kwekerij ook toe op dagrecreatieve activiteiten. De locatie is niet gelegen in een (reserve)glastuinbouwontwikkelingsgebied of een (zoekzone) regionaal cluster glastuinbouw, waarvoor de Omgevingsverordening bijzondere bepalingen kent. Volgens de Omgevingsverordening moet zij worden aangemerkt als 'glastuinbouw als neventak of gemengd bedrijf'. Volgens art. 2.23 van de Omgevingsverordening mag ter plaatse de bestaande omvang van de glasopstanden (peildatum 29 juni 2005) éénmalig worden vergroot met 20%. Eventuele verdere uitbreiding is uitsluitend mogelijk wanneer dit noodzakelijk is voor een doelmatige voortzetting van het bedrijf en wanneer verplaatsing naar een glastuinbouwontwikkelingsgebied bedrijfseconomisch niet mogelijk is. Deze uitbreidingsmogelijkheden worden verwerkt in de planregels.

Boomkwekerij/boomteeltbedrijven

Boomkwekerijen/boomteeltbedrijven zijn bestemd als agrarische bedrijven. Boomkwekerijen zijn toegestaan op agrarische gronden binnen het gehele plangebied. De boomteelt zelf wordt echter niet toegelaten op de cultuurhistorisch waardevolle akkers (betreffen open essen) en in weidevogelgebied. Deze cultuurhistorisch waardevolle akkers zijn net als de weidevogelgebieden op de verbeelding aangegeven met een gebiedsaanduiding. De beperking voor boomteelt is voor die gebieden opgevoerd omdat de teelt van bomen de ruimtelijke beleving van cultuurhistorisch waardevolle akkers kan benadelen, zeker wanneer er sprake is van meerjarige teelt. Verder is het handhaven van de openheid een beleidsdoel voor de weidevogelgebieden.

Paardenhouderijen

De bestaande paardenhouderijen in het plangebied zijn onder te verdelen in een drietal categorieën:

• als agrarisch bedrijf (productiegerichte paardenhouderijen zoals een paarden(op)fokkerij, hengstenhouderijen, paardenmelkerijen). Deze bedrijven hebben een agrarisch bouwvlak gekregen;
• als een bijzondere soort agrarisch bedrijf (gebruiksgerichte paardenhouderijen zoals een verhuurbedrijf/pensionstalling, een paardenhandel/transportbedrijf, wedstrijdstallen, oefenaccommodaties). Bij deze categorie van paardenhouderijen gaat het naast het fokken van paarden primair om het africhten en trainen van paarden. Bij deze categorie speelt met name bij topfokkers/wedstrijdstallen soms het vraagstuk over de huisvestingsmogelijkheden voor grooms, reden waarom de planregels daarvoor enige ruimte bieden. Deze bedrijven hebben een agrarisch bouwvlak gekregen met de nadere aanduiding 'paardenhouderij' (ph);
• als manege (publieksgerichte paardenhouderij). Bij deze groep van paardenhouderijen is het rijden met het paarden primair gericht op de ruiter/amazone. Zij zijn ondergebracht in de bestemming “Sport-Manege” (zie ook paragraaf 4.3.2). Bij deze vorm van paardenhouderij is het verkeersaspect meestal nadrukkelijker in beeld dan bij de andere vormen. Ook deze bestemming biedt mogelijkheden voor de huisvesting van grooms.

Voor de gebruiksgerichte paardenhouderij en maneges mogen rijhallen worden gebouwd tot een oppervlakte van 1.200 m². Via een afwijkingsregeling wordt voor deze categorieën van paardenhouderijen een oppervlakte van 2.000 m² toegelaten als kan worden voldaan aan de randvoorwaarden uit de planregels.

Het bestemmingsplan laat geen nieuwvestiging voor de publieksgerichte paardenhouderij (maneges) toe. Hervestiging van productiegerichte paardenhouderij en gebruiksgerichte paardenhouderij is in principe overal op bestaande agrarische bouwvlakken mogelijk. Daarbij is onafhankelijk advies van een deskundige vereist.

In gebieden met de bestemming 'Agrarisch met Waarden – Natuur- en Landschapswaarden (AW-NL)' moet het bestaande bouwvlak benut worden. Er mogen geen publieks- en/of verkeersaantrekkende voorzieningen worden gebouwd en/of aangelegd.

Uitbreiding van paardenhouderijen kan plaatsvinden in 'Agrarisch gebied' en in 'Agrarisch met Waarden – Landschapswaarden (AW-L)' tot maximaal 1,5 ha (wijzigingsbevoegdheid). Daarbij is van belang dat een paardenhouderij niet altijd kan worden gezien als een grondgebonden veehouderij maar soms ook geldt als een vorm van niet-grondgebonden veehouderij. Wanneer dat het geval is, dan gelden voor eventuele uitbreidingen de regels van het Plussenbeleid.

Nieuwvestiging van publieksgerichte paardenhouderijen (manege's e.d.) vraagt om een maatwerkbenadering vanwege de specifieke ruimtelijke consequenties.Een dergelijke ontwikkeling is dan ook lastig te vertalen in een algemene regeling in het bestemmingsplan voor het hele buitengebied. De planregels kennen dan ook geen bepaling over het wijzigen van de bestemming van een agrarisch bouwvlak in de bestemming “Sport – Manege”. Eventuele ontwikkelingen in die richting moeten in de toekomst dus worden begeleid via een daarop toegesneden herziening van het bestemmingsplan.

Bij het opstellen van het bestemmingsplan is voor paardenhouderijen een regeling opgezet voor de huisvesting van grooms. De gemeente is hiertoe overgegaan omdat daarvoor een behoefte bestaat bij de paardenhouderijen die zich richten op het topsegment van de paardenhandel/fokkerij. Daarbij zal voorop staan dat de bedrijfsmatige noodzaak van dergelijke verblijfsruimten moet worden aangetoond en dat de regeling niet kan leiden tot het ontstaan van volwaardige (bedrijfs)woningen. Ook voorzien de planregels voor gebruiksgerichte paardenhouderijen in een afwijkingsregeling voor het realiseren van tredmolens buiten het bouwvlak.

Verder is voor een perceel aan de Munsterjansdijk in Rietmolen voorzien in een aanduiding voor een semi-bedrijfsmatige gebruiksgerichte paardenhouderij. Deze is in het bestemmingsplan opgenomen als vertaling van een geldend bestemmingsplan dat voor dit perceel een vrij specifieke planoloogische regeling bevatte. De aanduiding (saw-sbph) is opgenomen op de verbeelding en in de regels voorzien van een regeling bij de bouw- en gebruiksregels van de bestemming 'Agrarisch met waarden - Landschapswaarden'.

Woningen ten dienste van het agrarisch bedrijf

Het overgrote deel van de agrarische bedrijven kent ook een woning die bewoond wordt door personen die werkzaam zijn op het betreffende agrarische bedrijf. Voorheen werd een dergelijke woning aangeduid met de term 'bedrijfswoning'. Omdat deze woningen vaak meer dan één 'verblijfsobject met een woonfunctie' in de zin van de Wet Basisadministratie Adressen en Gebouwen (BAG) bevatten, leverde de term nogal eens verwarring op bij het bepalen van het bestaande aantal 'bedrijfswoningen'. Om die reden spreekt het nieuwe bestemmingsplan voortaan over een 'woning ten dienste van het bedrijf' (vroeger: 'bedrijfswoning') en geeft het aan hoeveel 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' (BAG) daarbinnen worden toegelaten.

Bestaande 'woningen ten dienste van het bedrijf' zijn volgens de planregels toegelaten en als zodanig dus bestemd. Daarbij geven de planregels aan dat in een 'woning ten dienste van een bedrijf' het bestaande aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' is toegestaan. Daarbij maakt het bijvoorbeeld dus niet uit of twee 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' onderling bereikbaar zijn of niet.

Bij een volwaardig agrarisch bedrijf, hiervan is sprake bij een bedrijf van 70 NGE, is in principe één 'woning ten dienste van het bedrijf' toegestaan met de daarin al aanwezige 'verblijfsobjecten met een woonfunctie'. De omvang van bedrijfswoningen is generiek bepaald op maximaal 1.000 m³, ongeacht of de woning bestaat uit één of meerdere 'verblijfsobjecten met een woonfunctie'.

De mogelijkheid om op een agrarisch bedrijf een tweede 'woning ten dienste van het bedrijf' te vestigen is afhankelijk van de aard en omvang van het betrokken bedrijf. Alleen agrarische bedrijven waar de landbouwkundige noodzaak voor een tweede woning wordt aangetoond, kunnen daarvoor in aanmerking komen. Om deze landbouwkundige noodzaak te bepalen, wint de gemeente onafhankelijk extern advies in bij de Stichting Advisering Agrarische Bouwplannen (SAAB). De planregels zullen voorzien in een regeling waarin ook plaats is voor dit deskundigenadvies. Daarbij geeft de Structuurvisie Woningsplitsing buitengebied aan dat splitsing van een 'woning ten dienste van het bedrijf' in twee 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' mogelijk is als de bewoners van beide verblijfsobjecten (deels) werkzaam zijn op het betreffende agrarische bedrijf. Voor het realiseren van een vrijstaande tweede 'woning ten dienste van het bedrijf' vraagt de bestemmingsplanregeling net als voorheen echter om een goede motivering van de landbouwkundige noodzaak (SAAB-advies).

Daar waar geen 'woning ten dienste van het bedrijf' is toegestaan, is de aanduiding 'bedrijfswoning uitgesloten' (-bw) opgenomen. Deze aanduiding is met name gebruikt voor agrarische bouwvlakken op de gemeentegrens waarvan de 'woning ten dienste van het bedrijf' / de bedrijfswoning in een buurgemeente ligt. Verder komt deze aanduiding voor bij op zichzelf staande agrarische bedrijfsgebouwen die in het verleden 'in het veld' zijn opgericht op (grote) afstand van het erf van de eigenaar. Ook is zij toegepast bij agrarische bouwvlakken zonder een woning die voorheen deel uitmaakten van een zogenaamd 'gekoppeld bouwvlak'. Het nu afgesplitste onderdeel van het bouwvlak kon volgens het geldende bestemmingsplan in de regel niet worden voorzien van een eigen bedrijfswoning, een situatie die door de aanduiding 'bedrijfswoning uitgesloten' (-bw) blijft voortbestaan.

Bij alle 'woningen ten dienste van het bedrijf' is het uitoefenen van een aan-huis-gebonden beroep/bedrijf toegestaan tot 30% van de oppervlakte van het 'verblijfsobject met een woonfunctie', tot maximaal 50 m². Verder is per 'verblijfsobject met een woonfunctie' 50 m² aan bijgebouwen toegestaan, waarbij het bijgebouw in verhouding moet blijven met de (hoofd)woning. Dit wordt gewaarborgd door welstandstoetsing.

Een agrarische bedrijfswoning die niet meer als zodanig wordt gebruikt, kan middels een omgevingsvergunning afwijkend gebruik worden aangemerkt als 'plattelandswoning'. Deze regeling is uitsluitend toepasbaar op bestaande woningen; aan het als 'plattelandswoning' aanmerken van een woning die via vervangende nieuwbouw wordt gerealiseerd, kan geen planologische medewerking worden verleend.

Teeltondersteunende voorzieningen (TOV)

Het gebruik van teeltondersteunende voorzieningen (TOV) is voor agrarische bedrijven van belang voor verlenging van het seizoen, voor een meer gelijkmatige arbeidsverdeling en voor het terugdringen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Deze voorzieningen kunnen consequenties hebben voor perceelsgebonden natuur- en landschapswaarden. De toelaatbaarheid van deze voorzieningen wordt via het bestemmingsplan afgewogen, op basis van natuurlijke, landschappelijke en agrarische motieven. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in vier categorieën:

• Hoge permanente teeltondersteunende voorzieningen
• Lage permanente teeltondersteunende voorzieningen
• Hoge tijdelijke teeltondersteunende voorzieningen
• Lage tijdelijke teeltondersteunende voorzieningen

Uitgangspunt is allereerst dat, conform provinciaal beleid, teeltondersteunende voorzieningen niet zijn toegestaan binnen het Gelders Natuurnetwerk. Hoge permanente TOV (stellingen, regenkappen) zijn verder alleen toegestaan op het agrarisch bouwvlak.

Lage permanente TOV (zoals containervelden) zijn in beginsel ook uitsluitend binnen een bouwvlak toegestaan. Daarnaast worden buiten het agrarisch bouwvlak de bestaande lage permanente TOV toegelaten, met een absoluut maximum van 2 ha voor zover deze niet zijn gelegen binnen de gebiedsbestemmingen 'Bos' en 'Natuur' en/of de aanduiding 'overige zone – Gelders natuurnetwerk'. De bestaande lage permanente TOV betreffen met name containervelden bij bestaande kwekerijbedrijven. De omvang van lage permanente TOV binnen de agrarische gebiedsbestemmingen kan via een afwijkingsregeling worden vergroot tot maximaal 3 ha. Hierbij geldt in ieder geval dat er geen sprake mag zijn van onevenredig nadelige effecten op de aanwezige landschaps- en natuurwaarden ingevolge de gebiedsbestemming.

Tijdelijke TOV komen voor in de vorm van lage (zoals insectengaas, afdekfolie en tunnelkassen tot een hoogte van 1,5 m) en hoge voorzieningen (zoals schaduwhallen, wandelkappen en hagelnetten). Ze zijn zowel binnen als buiten agrarische bouwvlakken bij recht toegelaten tot maximaal 2 ha per bedrijf, voor zover ze niet zijn gelegen binnen de gebiedsbestemmingen 'Bos' en 'Natuur' en/of de aanduiding 'overige zone – Gelders natuurnetwerk'. Een verdere vergroting kan na een nadere afweging via een afwijking worden toegestaan tot maximaal 3 ha.

Kassen voor glastuinbouwbedrijven zijn alleen toegestaan bij het bestaande glastuinbouwbedrijf, die met de aanduiding 'glastuinbouw' op de verbeelding is weergegeven (betreft slechts 1 bedrijf binnen de gemeente). Als neventak bij grondgebonden agrarische bedrijven zijn kassen binnen het bouwvlak toegestaan tot een omvang van 1.000 m². Binnen de agrarische gebiedsbestemmingen 'Agrarisch', 'AW-L' en 'AW-NL' is een afwijkingsregeling opgenomen die een verhoging van deze oppervlakte toelaat tot 2.500 m² wanneer aan de gestelde randvoorwaarden kan worden voldaan.

Functieverandering/plattelandsvernieuwing

Algemeen

Er is sprake van functieverandering wanneer een bestaand gebouw een nieuwe functie krijgt. Vaak gaat het hierbij om (agrarische) bedrijfsbebouwing die vrijkomt, omdat het bedrijf wordt beëindigd. Maar het kan ook gaan om bebouwing die al enige tijd niet meer wordt gebruikt voor het (agrarische) bedrijf. In het laatste geval is het zelfs mogelijk dat de vroegere agrarische bestemming volgens het geldende bestemmingsplan al is vervangen door een woonbestemming. Het functieveranderingsbeleid is daarom niet alleen verwerkt in de planregels over de agrarische gebiedsbestemmingen, maar ook in de woonbestemming en in andere detailbestemmingen. Het bestemmingsplan biedt zodoende ook in die situaties mogelijkheden voor hergebruik van vrijkomende of vrijgekomen voormalige (agrarische) bedrijfsbebouwing in het gemeentelijk buitengebied.

Regionotitie 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies'

Op het gebied van functieverandering zijn een aantal belangrijke uitgangspunten vastgelegd in de regionale beleidsnotitie 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies', zie Bijlage 3. Gedeputeerde Staten van Gelderland stelden deze regionale uitwerking van het functieveranderingsbeleid op 9 januari 2007 vast als afwijking van het toenmalige Streekplan Gelderland 2005. Deze beleidsnotitie geeft op basis van bestaande gebiedskwaliteiten aan welke aard/omvang van niet-agrarische bedrijvigheid toelaatbaar is in bestaande bedrijfsgebouwen die niet meer in gebruik zijn. Daarbij houdt het functieveranderingsbeleid rekening met gebiedskenmerken zoals de ligging van een locatie binnen de GNN, binnen de GO of binnen agrarische gebieden met beschermde landschaps- of natuurwaarden (AW-L of AW-NL).

Voor de toepassing van het functieveranderingsbeleid is van belang dat bij het bepalen van de omvang van de bestaande oppervlakte aan (agrarische) bedrijfsbebouwing alleen de feitelijk bestaande, legaal opgerichte gebouwen meetellen die in gebruik zijn (geweest) voor de (agrarische) bedrijfsfunctie. Niet-gerealiseerde gebouwen die volgens een nog niet gebruikte vergunning mogen worden gebouwd, kunnen daarvoor dus niet worden ingezet, evenals illegaal opgerichte gebouwen. Het 'slopen' van nog niet gebouwde gebouwen levert immers geen ruimtelijke kwaliteitswinst op, terwijl het vanzelfsprekend is dat het realiseren van illegale bebouwing niet alsnog moet worden beloond via een functieveranderingsplan.

Bij dit laatste punt moet echter wel in aanmerking worden genomen dat de bouwregelgeving in de afgelopen jaren een aantal malen vrij ingrijpend is veranderd. Dit heeft onder meer tot gevolg dat bebouwing die in het verleden misschien illegaal was, inmiddels als vergunningsvrij en als legaal moet worden aangemerkt. Dit gegeven maakt het soms lastig om aan te geven welke bebouwing legaal is opgericht. De gemeente baseert zich daarbij echter in eerste instantie op het bouwdossier en de gearchiveerde bouw- en omgevingsvergunningen.

De regionotitie 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies' gaat er van uit dat voor nieuwe activiteiten of functies waarvoor een afwijking of planwijziging nodig is, ook een tegenprestatie moet worden geleverd. 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies' werkt hierbij met het begrip 'verevening'. Deze verevening kan bestaan uit een ruimtelijke kwaliteitsbijdrage op het perceel zoals bijvoorbeeld de sloop van vrijkomende of vrijgekomen gebouwen, het behoud van monumentale gebouwen, natuurontwikkeling, verbetering van de infrastructuur, de aanleg van recreatieve voorzieningen of het leveren van een financiële bijdrage aan een vorm van verevening op een andere locatie.

Bij verevening door het behoud van karakteristieke bebouwing is de lijst met karakteristieke panden (MIP-inventarisatie) het uitgangspunt. Verevening kan daarbij worden bereikt door op verzoek van de aanvrager monumentwaardige bebouwing op te nemen op de gemeentelijke monumentenlijst. Hiervoor zal dan wel eerst een waardestellend onderzoek moeten worden verricht om concreet na te gaan of een gebouw monumentwaardige kwaliteiten bezit.

Verder gelden de uitgangspunten en de criteria uit de notitie 'Achterhoekse erven veranderen. Kadernota ruimtelijke kwaliteit' (zie Bijlage 6) bij functieveranderingen als beleidsmatige leidraad voor het ontwerp van de bebouwing en het erfinrichtingsplan. Voor initiatiefnemers bevat zij denkrichtingen die bij de planopzet kunnen worden gehanteerd. Daarbij geldt landschappelijke inpassing altijd als randvoorwaarde bij functieveranderingsprocessen zodat de denklijnen uit de notitie 'Achterhoekse erven veranderen' bijna altijd kunnen worden opgepakt bij de planvorming. Daarnaast kunnen ook de markewerkboeken als inspiratiebronnen kunnen dienen.

In combinatie met het gemeentelijke welstandsbeleid stuurt de notitie 'Achterhoekse erven veranderen' bij functieveranderingsprocessen dus aan op het behoud of zelfs de versterking van de landschappelijke kwaliteit. Voor de duidelijkheid moet worden opgemerkt dat landschappelijke inpassing op zichzelf niet geldt als vereveningsbijdrage.

In procedureel opzicht valt over functieveranderingen te melden dat een verandering van de hoofdfunctie via een separate planologische procedure verloopt en moet samengaan met intrekking van de geldende milieuvergunning of –melding door de aanvrager. Verder sluit de gemeente met de aanvrager een overeenkomst over het verhalen van 'tegemoetkoming in schade' (vroeger 'planschade') en eventueel over de uitvoering van de verevening. Afhankelijk van de concrete situatie kan het sluiten van deze overeenkomsten ook aan de orde zijn bij nevenactiviteiten. In beide gevallen wordt de uitvoering van vereveningsmaatregelen ook publiekrechtelijk geborgd via het spoor van de omgevingsvergunning.

Functieverandering: twee soorten

Bij hergebruik van vrijgekomen of vrijkomende (agrarische) bedrijfsbebouwing in het buitengebied onderscheidt de uitgangspuntennotitie twee hoofdvormen: 'functieverandering naar wonen' en 'functieverandering naar werken'. De eerste hoofdvorm van functieverandering doet zich voor wanneer (agrarische) bedrijfsgebouwen worden ingezet om nieuwe woningen te realiseren. In verband met de demografische toekomstverwachtingen heeft de gemeenteraad op 26 oktober 2010 en op 25 januari 2011 besloten om geen toepassing meer te geven aan dit 'rood-voor-rood'-beleid. De beleidswijziging had tot gevolg dat het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012” al geen mogelijkheden meer bood voor het opheffen van agrarische bedrijfsbestemmingen in combinatie met een toename van het aantal aanwezige woningen. Deze lijn werd voortgezet in het voorontwerpbestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2016” en in het nu voorliggende bestemmingsplan zodat ook daarin geen 'rood-voor-rood'-regeling is opgenomen.

Wel biedt het nieuwe bestemmingsplan net als de geldende bestemmingsplannen de mogelijkheid om de bestemming van een agrarisch bedrijf bij bedrijfsbeëindiging om te zetten in een woonbestemming, indien dit overeenstemt met het gebruik en verder niet leidt tot extra woningen / verblijfsobjecten met een woonfunctie.

Bij de tweede hoofdvorm van functieverandering, die hierna aan de orde komt, gaan agrarische bedrijfsgebouwen worden gebruikt voor niet-agrarische bedrijfsfuncties. Deze vorm heeft ook wel 'functieverandering naar werken'.

Functieverandering naar werken

Zoals vermeld, gaat het bij functieverandering naar werken meestal om het gebruik van bestaande (voormalige) agrarische bedrijfsgebouwen voor niet-agrarische bedrijfsfuncties. De regionotitie 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies' bevat een bedrijvenlijst en zogenaamde 'menukaarten'. Op die manier geeft zij aan welk soort bedrijvigheid tot welke omvang is toegestaan in de verschillende gebiedstypen die de Achterhoek kent.

Het bestemmingsplan voor het buitengebied heeft dit systeem overgenomen door de bedrijvenlijst en de menukaarten uit de regionotitie over te nemen in de bijlagen bij de planregels, iets waarbij deze wel zijn afgestemd op de nieuwe benamingen en begrenzingen van het GNN en de GO. Daarbij is de opgenomen bedrijvenlijst bij de regels niet bedoeld als een volledige en dus limitatieve opsomming. Wel geldt als vertrekpunt dat uitsluitend wordt meegewerkt aan bedrijfsactiviteiten in de lagere milieucategorieën (t/m milieucategorie 2).

Benadrukt wordt dat de gemeente via functieverandering in ieder geval géén mogelijkheden wil bieden voor grootschalige en geconcentreerde bedrijfsbebouwing in het buitengebied. Het bestemmingsplan volgt bij 'functieverandering naar werken' de richtlijnen uit de RVB en de daarop voortbouwende uitgangspuntennotitie. Zo maakt het functieverandering alleen mogelijk in bestaande gebouwen, terwijl buitenopslag in beginsel niet is toegestaan tenzij dit noodzakelijk is voor het op de bestemming gerichte gebruik en plaatsvindt binnen al bestaande opslagvoorzieningen binnen een bouwvlak (bijvoorbeeld een al aanwezige sleufsilo). Bij de verbouwing van het her te gebruiken bedrijfsgebouw dient de hoofd- en verschijningsvorm in stand te blijven en gelden de ontwerpuitgangspunten uit de notitie 'Achterhoekse erven veranderen. Kadernota ruimtelijke kwaliteit'. Voor 'functieverandering naar werken' wordt bij voorkeur de landschappelijk meest waardevolle bebouwing ingezet.

In aanvulling op het regionale beleid biedt het bestemmingsplan zoals gezegd ook enige ruimte voor buitenopslag als daarbij gebruik wordt gemaakt van al bestaande opslagvoorzieningen, zoals een sleufsilo. Gelet op het behoud van de landschappelijke kwaliteit geldt daarbij dan wel als randvoorwaarde dat de opslag niet hoger mag zijn dan de wanden van de bestaande sleufsilo. Naast de mogelijkheid voor hergebruik van een gebouw voor een nieuwe functie, gaat deze regeling dus ook uit van hergebruik van aanwezige buitenopslagvoorzieningen. Bij functieverandering is de realisatie van nieuwe voorzieningen voor buitenopslag dus niet toegelaten, terwijl in het kader van de landschappelijk inpassing nog altijd kan worden verlangd om overbodige voorzieningen te verwijderen.

De tabellen die als vertaling van het functieveranderingsbeleid zijn verwerkt in de bijlagen bij de planregels, zijn ook hierna opgenomen.

Tabel 1: Toelaatbare nevenactiviteiten (via afwijking)

Maximaal 50% van de oppervlakte van de bestaande bedrijfsgebouwen mag worden ingezet voor nevenactiviteiten tot de in deze tabel genoemde maximale oppervlakte.

Neven- functies: bij recht danwel via afwijking			aanduiding 'overige zone – Groene ontwikkelingszone '	bestemming 'Agrarisch' ('A') , 'AW – L' en 'AW – NL'
Dag- en verblijfsrecreatie / toerisme of zorg			< 750 m² 1	< 750 m²
Opslag			< 500 m² 1	< 750 m²
NED			< 500 m² 1	< 750 m²

1 Nevenfuncties met een omvang > 350 m2 binnen de aanduiding 'Groene ontwikkelingszone' zijn uitsluitend toegestaan, indien er geen significante aantasting van de kernkwaliteiten plaats vindt.

Met uitzondering van de algemeen toegestane ondergeschikte nevenactiviteiten in het kader van aan-huis-verbonden beroepen en kleinschalige bedrijfsmatige activiteiten (30% van de gebouwen tot ten hoogste 50 m²), staat het bestemmingsplan overige nevenactiviteiten niet rechtstreeks toe maar alleen via een afwijkingsbevoegdheid. De maximale toegestane oppervlakte is afhankelijk van de situering van de locatie en het soort nevenactiviteit (zie bovenstaande tabel). Randvoorwaarden betreffen onder meer dat niet meer dan de helft van de bedrijfsbebouwing mag worden gebruikt voor de nevenactiviteit en dat er geen sprake mag zijn van oprichting van een extra geurgevoelig object dat een extra belemmering kan vormen voor bestaande bedrijven in de omgeving. Bovendien geldt dat er conform de gebruiksregels ter bescherming van de Natura 2000-gebieden geen sprake mag zijn van een toename van de stikstofdepositie als gevolg van bijvoorbeeld sterk toegenomen aantal verkeersbewegingen met bijbehorende stikstofemissie. Indien bij de nevenfunctie sprake is van een Nieuwe Economische Drager dan moet deze opgenomen te zijn in de als bijlage 1 opgenomen indicatieve lijst met bedrijven of vergelijkbaar te zijn met de daarop vermelde bedrijfstypes.

Ten behoeve van de nevenactiviteit wordt in beginsel hergebruik van bestaande bebouwing voorgestaan. Nieuwbouw wordt echter eveneens toegestaan bij nevenactiviteiten op actieve agrarische bedrijven. Een verbod op nieuwbouw voor de nevenactiviteit wordt niet doelmatig geacht, omdat voor de agrarische hoofdfunctie binnen het bestemmingsvlak de oprichting van nieuwe bedrijfsgebouwen al wordt toegelaten. Het is in de regel dus mogelijk om eerst een agrarisch bedrijfsgebouw op te richten en dat vervolgens te verbouwen voor de nevenactiviteit. Om dit soort procedurele dubbeling te voorkomen is het plegen van nieuwbouw voor een nevenactiviteit op een agrarisch bedrijf niet uitgesloten.

De tegenprestatie bij het toepassing van de afwijkingsregeling moet bij het vestigen van een nevenactiviteit ook bestaan uit (een verbetering van de) landschappelijke inpassing. Voor locaties gelegen binnen de Groene ontwikkelingszone geldt daarnaast als aanvullende voorwaarde dat aangetoond dient te worden, dat de nevenactiviteit niet leidt tot een significante aantasting van de kernkwaliteiten.

Overigens bestaan op een aantal locaties in het buitengebied agrarische bedrijven met een nevenactiviteit die door de jaren heen de omvang hebben gekregen van een volwaardige niet-agrarisch bedrijfstak. Voor deze situaties is een aanduiding 'specifieke vorm van agrarisch (…)' opgenomen waarbij de niet-agrarische bedrijfstak concreet is benoemd. Via de planregels heeft deze niet-agrarische bedrijfstak dezelfde uitbreidingsmogelijkheden als een niet-agrarisch bedrijf met de bestemming 'Bedrijf'.

Bij functieverandering is sprake van een nieuwe hoofdfunctie wanneer de agrarische activiteiten worden gestopt of inmiddels zijn gestopt. Daarbij is het vestigen van een nieuwe hoofdfunctie op een agrarisch bouwvlak alleen mogelijk als de agrarische bestemming ook wordt omgezet in een nieuwe bestemming die past bij de nieuwe bedrijfsactiviteit. Dit laatste kan alleen gebeuren door wijziging van het bestemmingsplan omdat een geldende bestemming alleen op die manier kan worden aangepast. De gehanteerde maten sluiten aan op de kaders uit 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies' en brengen tot uitdrukking dat recreatie, toerisme en zorg in het functieveranderingsbeleid zijn aangemerkt als speerpunten. Voor deze functies is via een planwijziging namelijk een maximumoppervlakte van 900 m² in beeld, terwijl bij de andere nieuwe functies hoogstens 750 m² haalbaar is (zie tabel 2).

Tabel 2: Toelaatbare hoofdfunctie

Hoofdregel is dat maximaal 50% van de oppervlakte van de bestaande bedrijfsgebouwen mag worden ingezet voor een hoofdfunctie, dit tot de in onderstaande tabel genoemde maximale oppervlakte.

Hoofdfuncties: via wijzigingsbevoegdheid			aanduiding 'overige zone – Groene ontwikkelingszone' 1	bestemming 'Agrarisch' ('A'), 'AW – L' en 'AW – NL'
Dag-, verblijfsrecreatie/ Toerisme / Zorg			< 750 m²;	< 900 m²
Opslag			< 750 m²	< 750 m²
NED			< 750 m²	< 750 m²

1 Functieverandering binnen de aanduiding 'Groene ontwikkelingszone' is uitsluitend toegestaan, indien er geen significante aantasting van de kernkwaliteiten plaats vindt.

Voor het vestigen van een nieuwe hoofdfunctie moet een tegenprestatie worden geleverd (verevening). Het bestemmingsplan hanteert voor deze verevening de uitgangspunten van de regionotitie 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies'. Deze verevening bestaat uit een ruimtelijke kwaliteitsbijdrage op het perceel die kan bestaan uit de sloop van vrijkomende of vrijgekomen gebouwen, het behoud van monumentale gebouwen, natuurontwikkeling, verbetering van de infrastructuur, de aanleg van recreatieve voorzieningen of het leveren van een financiële bijdrage aan een vorm van verevening op een andere locatie.

Wanneer wordt gekozen voor het slopen van vrijkomende/vrijgekomen bedrijfsgebouwen, dan moet in principe minimaal 50% van de bestaande oppervlakte aan bedrijfsgebouwen worden gesloopt. Het slopen van een kleiner deel van deze oppervlakte is mogelijk, wanneer strikte hantering van de 50%-norm onwenselijk is en de aanvrager ook op een andere manier een vereveningsbijdrage levert die in verhouding staat tot het verschil tussen de werkelijk te slopen oppervlakte en de 50%-norm. In deze uitzonderingssituatie moet echter nog altijd wel minimaal 25% van de bestaande oppervlakte aan (agrarische) bedrijfsgebouwen worden gesloopt.

Uitgaande van het beleid uit de uitgangspuntennotitie voor dit bestemmingsplan, wordt het verschil in sloopoppervlakte daarbij in financiële zin doorberekend en per m² 'gemiste' sloop een kengetal van € 25,00 aangehouden. Voor iedere 100 m² tekort aan sloopoppervlakte dient dus € 2.500,00 worden geïnvesteerd in andere vormen van verevening. Deze maatwerkregeling verdraagt zich met de regionotitie die een andere invulling van de 50%-regeling mogelijk maakt in situaties waarin minder sloop wenselijk is.

Voor functieverandering naar recreatie en zorg geldt geen verplicht slooppercentage. Voor deze bestemmingswijzigingen behoeft uitsluitend de resterende bebouwing boven de maximaal toegestane 900 m² danwel 750 m² (binnen de GO) te worden gesloopt. Voor het hergebruik van alle bestaande gebouwen voor deze nieuwe functie biedt de wijzigingsbevoegdheid geen ruimte. Mocht de gemeente daaraan willen meewerken, dan kan dat dus uitsluitend via een aparte herziening van het bestemmingsplan.

Beroeps- en bedrijfsmatige activiteiten aan huis

Het bestemmingsplan voor het buitengebied bevat een regeling voor het beroeps- en bedrijfsmatig gebruik van (bedrijfs)woningen. Deze regeling ziet toe op het gebruik van een beperkt deel van bestaande (bedrijfs)woningen en/of hun bijgebouwen voor zulke lichte bedrijfsactiviteiten dat er zelfs bij een woonbestemming sprake is van een gebruik dat ruimtelijk ondergeschikt is aan de woonfunctie.

De ondergeschiktheid van de beroeps- of bedrijfsmatige functie komt in de planregels tot uitdrukking via de begripsbepalingen. De rechtspraak heeft voor dit soort nevenactiviteiten criteria gevormd, die ook in de planregels van het bestemmingsplan zijn verwerkt en soms al waren verwerkt in diverse geldende bestemmingsplannen.

Bij beroeps- en bedrijfsmatige activiteiten aan huis valt te denken aan activiteiten, die niet vallen onder de werking van de Wet milieubeheer en vanuit die optiek en vanwege hun beperkte ruimtelijke uitstraling ruimtelijk ondergeschikt zijn aan de woonfunctie. Zij mogen binnen bestaande gebouwen, en daarmee dus ook in een vrijstaand bijgebouw, een oppervlakte van hooguit 30% van de woning beslaan (bij (agrarische) bedrijven 30% van het al voor bewoning gebruikte deel van de woning) tot maximaal 50 m². Voorbeelden van dit soort activiteiten zijn een kantoor-, praktijk- of atelierruimte aan huis. Vanwege de beperkte ruimtelijke uitstraling van dit soort gebruiksvormen is voor het vestigen daarvan geen vereveningsbijdrage vereist zoals bijvoorbeeld de sloop van gebouwen. Pas wanneer de bedrijfsactiviteiten een groter gedeelte van de bestaande bebouwing gaan omvatten, zal er sprake kunnen zijn van het vestigen van een nieuwe hoofdfunctie waarvoor dus verevening vereist kan zijn.

4.3.2 Planthema's werken en wonen

Niet-agrarische bedrijven

De bestaande niet-agrarische bedrijven zijn positief bestemd via de bestemming 'Bedrijf' en een bijbehorende specifieke functieaanduiding.

Bedrijfstype

De bestemming 'Bedrijf' is toegekend aan de in het buitengebied aanwezige niet-agrarische bedrijven. De verschillende bedrijfsvormen zijn in één detailbestemming geregeld ('Bedrijf'). In de regels is een tabel opgenomen waarin de bedrijfsdoeleinden per adres zijn gespecificeerd. Via een aanduiding op de verbeelding en een tabel in de planregels geeft het bestemmingsplan aan welke bedrijfsactiviteiten op een concrete locatie zijn toegelaten. De gebruiksregels bieden daarbij via een afwijkingsregeling de mogelijkheid om andere bedrijfsactiviteiten toe te staan met een vergelijkbare milieucategorie.

Het gemeentebestuur vindt het namelijk wenselijk dat de bestemmingsregeling een instrument bevat, waardoor na de beëindiging van een bedrijfsactiviteit in beginsel andere bedrijfsactiviteiten kunnen worden gevestigd. Daartoe zijn enkele afwijkings- en wijzigingsbevoegdheden opgenomen in de planregels voor de bestemming “Bedrijf”. Door middel van een omgevingsvergunning (afwijking van de gebruiksregels) kunnen andere bedrijfsmatige activiteiten met een vergelijkbare milieucategorie zoals die zijn genoemd in de Staat van Bedrijfsactiviteiten, worden uitgevoerd. Ook kunnen daarin niet-genoemde bedrijfsactiviteiten worden toegelaten, op voorwaarde dat zij aansluiten op het ruimtelijk beleid voor het buitengebied (geen bedrijven die qua aard en omvang thuishoren op een bedrijventerrein) en naar aard en invloed op de omgeving in de praktijk vergelijkbaar zijn met de toegelaten bedrijfsfuncties. De beoordeling van de toelaatbaarheid van het afwijkend gebruik omvat in elk geval de invloed van dit gebruik op de stikstofdepositie op voor stikstof gevoelige Natura 2000-gebieden.

Woningen ten dienste van het bedrijf

Per bedrijf is het bestaande aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' volgens de Wet BAG toegestaan binnen de bestaande woningen. Dit betekent dat het bestemmingsplan bij niet-agrarische bedrijven voor de meeste bedrijven één bedrijfswoning toelaat. Dit is alleen anders als er al meer woningen op het bedrijf aanwezig zijn of wanneer voor het bedrijf geen vergunning is verleend voor een 'verblijfsobject met een woonfunctie'.

Het bestemmingsplan biedt geen mogelijkheden voor een extra 'woning ten dienste van het bedrijf'. Deze zijn alleen toelaatbaar als deze ter plaatse nodig zijn voor de bedrijfsvoering. Voor niet-agrarische bedrijven kan dat nagenoeg nooit verantwoord worden op het moment dat op het bedrijf al sprake is van een woning, zeker wanneer dat al meer dan één 'verblijfsobject met een woonfunctie' kent. Vervanging van een bestaande 'woning ten dienste van het bedrijf' is wel mogelijk. De maximale inhoudsmaat voor een vrijstaande 'woning ten dienste van het bedrijf' of van het woongedeelte dat met de bedrijfsruimte in één gebouw is gevestigd bedraagt, net als bij de generieke regeling voor burgerwoningen, in beginsel 1.000 m³. Een uitbreiding van een woning / woongedeelte tot die maat is mogelijk, tenzij deze uitbreiding plaatsvindt in de richting een direct nabijgelegen veehouderij of een weg. Wanneer dat laatste aan de orde is, dan is een afwijkingsprocedure noodzakelijk, zodat onderzoek kan worden gevraagd naar de meest betrokken milieuaspecten zoals geur of geluid. De maximaal toegestane inhoudsmaat van 1.000 m³ kan uitsluitend worden overschreden door het woongedeelte dat met de bedrijfsruimte in één gebouw is gevestigd te vergroten met bestaande inpandige (voormalige) bedrijfsruimte. Daarnaast zijn tuinen, erven en bijgebouwen (maximaal 150 m² per 'verblijfsobject met een woonfunctie'), speelvoorzieningen, groenvoorzieningen in de vorm van erfbeplanting, aan-huis-verbonden beroepen of bedrijven, (onverharde) paden en wegen, water en waterhuishoudkundige voorzieningen, nutsvoorzieningen en parkeervoorzieningen toegestaan.

Bouwvlak

De niet-agrarische bedrijven hebben in principe een strakker afgebakend bouw- en bestemmingsvlak gekregen dan agrarische bedrijven, dit ter bescherming van de agrarische functie en van de landschappelijke en cultuurhistorische waarden van het buitengebied. De bouw- en bestemmingsvlakken zijn gebaseerd op het huidige gebruik volgens de laatst beschikbare BGT-ondergrond.

De bedrijfsbebouwing is uitsluitend toegestaan binnen het op de verbeelding aangegeven bouwvlak, dat vooral bij de wat kleinere bedrijfslocaties soms samenvalt met het bestemmingsvlak. Met name bij bedrijven met hogere milieucategorieën zijn bouwvlakken vaak kleiner dan het bestemmingsvlak voor de bestemming “Bedrijf”. Verder gaat het hierbij soms om bedrijven die op hun perceel ook behoefte hebben aan onbebouwde ruimte (bijvoorbeeld loonbedrijven). De gemeente wil dit mogelijk maken, zeker wanneer het geldende bestemmingsplan dit ook al toeliet, maar wil tegelijkertijd voorkomen dat de onbebouwde terreingedeelten ook (volledig) kunnen worden bebouwd.

Bij de in de gemeente aanwezige loonbedrijven bestaat de wens om bestemmingsvlakken toe te laten van meer dan 1 ha. Als een bedrijf die behoefte concreet kan maken, dan is de gemeente bereid om daarin mee te denken. Op de verbeelding bij dit bestemmingsplan gaat de gemeente echter uit van het bestaande bestemmingsvlak waarbij een uitbreiding alleen aan de orde is als de uitbreidingswens nu al concreet is ingebracht.

Vormverandering

Het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” kent een regeling voor de verandering van de vorm van een bouwvlak. Deze kan worden benut als bebouwing gewenst is op een plek die buiten het bouwvlak ligt maar wel binnen de bestemming voor 'Bedrijf'. Van belang is dat de omvang van het bouwvlak niet kan worden vergroot via deze wijziging. Verder is zij in de praktijk alleen zinvol voor bedrijven waarvan het bouwvlak kleiner is dan het bestemmingsvlak. Verder geldt bij deze wijzigingsbevoegdheid de gebruikelijke randvoorwaarde ten aanzien van de stikstofdepositie op Natura 2000-gebieden.

Uitbreiding bedrijfsbebouwing

Voor de uitbreidingsmogelijkheden van de bedrijfsbebouwing is aangesloten op de regeling zoals verwoord in de regionotitie 'Functies zoeken plaatsen zoeken functies' in combinatie met de regels uit de huidige Omgevingsverordening Gelderland. In het nieuwe bestemmingsplan geeft de gemeente een planologische regeling die is gebaseerd op de uitzonderingsmogelijkheden voor maatwerk die de regionotitie biedt.

Bestaande bedrijven hebben bij recht een uitbreidingsmogelijkheid van 20% van de bestaande bedrijfsbebouwing. Via een afwijkingsbevoegdheid biedt het bestemmingsplan vervolgens de mogelijkheid om onder voorwaarden een verdere vergroting met maximaal 25% van de bij recht toegelaten oppervlakte toe te staan (in regionotitie 10% (via afwijking) en vervolgens 15% (via planwijziging).

Bij het hanteren van deze uitbreidingspercentages wordt het niet reëel geacht om ondernemers bij zeer geringe uitbreidingen van de bedrijfsgebouwen te laten onderzoeken of het mogelijk is om hun bedrijf te verplaatsen naar een bedrijventerrein. Gesprekken in die richting zijn beter te voeren bij meer substantiële uitbreidingen die bedrijfseconomisch vereist zijn. Om die reden legt de planregeling een koppeling met de grenzen uit art. 2.12 van de Omgevingsverordening Gelderland. Zodoende wordt een uitbreiding van de bedrijfsgebouwen met 20%, zijnde maximaal 250 m², tot ten hoogste 1.000 m² rechtstreeks mogelijk gemaakt. Bij een grotere uitbreiding zal een verplaatsingsonderzoek moet worden uitgevoerd en moet ook invulling worden gegeven aan de andere voorwaarden uit de Omgevingsverordening (instructieregel).

Voor bedrijfsuitbreidingen die verder gaan dan de regeling in het bestemmingsplan zal een bestemmingsplanherziening noodzakelijk zijn om een juiste afweging van belangen te kunnen maken. Hierbij zal onder meer ook aandacht moeten worden besteed aan de 'ladder van duurzame verstedelijking', ter motivering van de noodzaak voor de gewenste uitbreiding en de economische (on)mogelijkheden voor verplaatsing.

In afwijking van bovenstaande geldt voor eventuele bebouwinguitbreiding van niet-agrarische bedrijven gelegen binnen de GO, dat dit niet rechtstreeks is toegestaan. Binnen deze zone kan een uitbreiding van de bestaande bedrijven worden toegestaan tot maximaal 30% op voorwaarde dat de kernkwaliteiten GO niet significant worden aangetast (art. 2.53, vierde lid Omgevingsverordening). Om te kunnen beoordelen of op een goede manier invulling wordt gegeven aan het GO-beleid, voorzien de planregels voor dit soort ontwikkelingen binnen de GO in een afwijkingsprocedure. Bij de te maken afweging kan zodoende altijd worden getoetst of met de voorgestane uitbreiding de kernkwaliteiten niet significant worden aangetast.

Tabel : Uitbreidingsmogelijkheden bestaande bedrijven

Bestemming 'Bedrijf', gelegen binnen de …		Rechtstreeks	Bij afwijking
aanduiding 'GO'		Niet toegestaan zonder nadere toetsing aan GO-beleid	30%, mits kernkwaliteiten niet significant worden aangetast
bestemming 'Agrarisch' ('A'), 'AW – L' en 'AW – NL' , voorzover niet gelegen binnen GO		20% uitbreiding	Verdere uitbreiding met 25%

Daarnaast is voor enkele bedrijven een specifieke maatwerk regeling opgenomen met betrekking tot de uitbreidingsmogelijkheden. Uitbreiding is voor deze locaties bij recht toegestaan voorzover dit in overeenstemming is met het op de verbeelding opgenomen bebouwingspercentage. Dit betreft enkele niet-agrarische bedrijfslocaties waar volgens het geldende bestemmingsplan ruime uitbreidingsmogelijkheden bestaan en het bedrijfsperceel volledig bebouwd kan worden. Voor deze locaties is in dit bestemmingsplan een bebouwingspercentage opgenomen, dat is afgestemd op de ingebrachte uitbreidingswensen en/of op de bestaande bouwmogelijkheden, waarbij het echter niet langer mogelijk blijft om een bedrijfsperceel volledig te bebouwen. De gemeente acht deze insteek reëel omdat de bestaande bouwmogelijkheden bij deze bedrijven enerzijds nooit volledig zijn ingevuld, en het anderzijds ook een te grote stap is om deze bouwmogelijkheden terug te brengen tot een niveau dat voor andere bedrijven al langer gold en ook blijft gelden.

Er wordt dus gekozen voor een tussenweg die recht doet aan de bestaande planologische situatie voor deze groep van bedrijven en tegelijkertijd aansluiting zoekt bij de generieke regeling voor niet-agrarische bedrijven in het buitengebied, zoals die onder meer voortvloeit uit de instructieregels van de Omgevingsverordening.

Nutsvoorzieningen

Binnen de bestemming 'Bedrijf-Nutsvoorziening' zijn de in het plangebied voorkomende nutsbedrijven en nutsvoorzieningen opgenomen. Het betreft bestaande nutsbedrijven en/of nutsvoorzieningen zoals meet- en regelstations, transformatorstations, pompstations voor de hoge drukriolering, rioolwaterzuiveringsinstallaties, antennemasten, grondwaterpompstations en een watertoren (zie de tabel bij de bestemming). Bergbezinkbassins zijn via een aanduiding (saw-bbb) opgenomen op de verbeelding en geregeld binnen de agrarische gebiedsbestemmingen. Transformatorhuisjes zijn toegestaan binnen de gebiedsbestemmingen. Deze laatste groep van nutsvoorzieningen is (vanwege hun beperkte omvang) dan ook niet weergegeven op de verbeelding. Omdat bij één van de nutsvoorzieningen een bedrijfswoning aanwezig is, zijn de planregels voorzien van de bepalingen die daarbij horen.

Detailhandel

De gemeente heeft in de RVB al vastgelegd dat zij bij detailhandel in het buitengebied wil aansluiten bij de tradities van het buitengebied in Berkelland. Dit betekent dat zij detailhandel in het buitengebied in beginsel niet toestaat, met uitzondering van verkoop van zelfgeteelde of zelfgeproduceerde agrarisch producten, eventueel aangevuld met agrarische producten afkomstig van bedrijven uit de omgeving. De verkoop van laatstgenoemde productsoort wordt rechtstreeks toegestaan.

Het gemeentebestuur wil naast deze klassieke 'agrarische verkoop' ook mogelijkheden bieden voor ondergeschikte detailhandel in ter plaatse vervaardigde of streekeigen ambachtelijk geproduceerde producten. Hieraan koppelt zij een maximum van 50% van de bedrijfsvloeroppervlakte tot maximaal 100 m². In de planregels komt dit tot uiting in een afwijkingsregeling bij de gebruiksregels voor de agrarische gebiedsbestemmingen Bij initiatieven zal via een afwijkingsprocedure het afwegingskader 'nee, tenzij' worden gehanteerd, nadrukkelijk gekoppeld aan het streekeigen karakter van de activiteit en aan de functies landbouw, toerisme, recreatie en cultuurhistorie.

Aan bestaande reguliere detailhandelsbedrijven is de bestemming 'Bedrijf' toegekend aan gebouwen en gronden die al een detailhandelsfunctie hebben. Binnen deze bestemming is detailhandel toegestaan via de bijgevoegde tabel in de regels. De bedrijfsbebouwing mag alleen worden opgericht binnen het bouwvlak dat soms samenvalt met het bestemmingsvlak. Zoals gezegd zijn binnen de bestemming 'Bedrijf' de 'woningen ten dienste van het bedrijf' en 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' toegestaan voor zover zij al aanwezig zijn. Verder is voor Spilbroek 3 in Neede voorzien in persoonsgebonden overgangsrecht dat voorziet in het voortzetten van bestaande detailhandel in wintersportartikelen. Dit persoonsgebonden overgangsrecht is verwerkt in de gebruiksregels bij de bestemming 'Agrarisch met waarden - Landschapswaarden' en op de verbeelding aangegeven met de aanduiding (saw-por).

Cultuur en ontspanning

Deze bestemming is toegekend aan gebouwen en terreinen met een culturele bestemming. Het gaat daarbij in hoofdzaak om musea en buurtverenigingsgebouwen, terwijl ook een openluchttheater onder 'Cultuur en Ontspanning' is gerangschikt. 'Woningen ten dienste van het bedrijf' met de daarin al aanwezige 'verblijfsopbjecten met een woonfunctie' zijn toegestaan, terwijl er mogelijkheden zijn voor ondergeschikte horeca (zie hierna).

Horeca

Deze bestemming is toegekend aan gebouwen en gronden die een horecafunctie hebben. Binnen deze bestemming is horeca toegestaan, zoals genoemd in de bijgevoegde tabel in de regels. Bij het toekennen van de horeca-bestemming is aansluiting gezocht bij de bestemmingen uit de geldende bestemmingsplannen. 'Woningen ten dienste van het bedrijf' met de daarin al aanwezige 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' zijn toegestaan. De bedrijfsbebouwing mag alleen worden opgericht binnen het bouwvlak dat soms overigens samenvalt met het bestemmingsvlak. Daarnaast zijn de volgende voorzieningen toegestaan: aan-huis-verbonden beroepen en bedrijven, terras, tuinen en erven, speelvoorzieningen, groenvoorzieningen in de vorm van erfbeplanting, (onverharde) paden en wegen, water en waterhuishoudkundige voorzieningen, nutsvoorzieningen en parkeervoorzieningen.

In het buitengebied zijn horeca-activiteiten ook als nevenactiviteit toegestaan binnen andere (gebieds)bestemmingen. Hierbij valt niet alleen te denken aan kantines bij sportterreinen of recreatiebedrijven (ondergeschikt aan de hoofdfunctie), maar ook aan kleinschalige horeca bij agrarische bedrijven of woningen in het buitengebied.

Bij de ondergeschikte horeca geven de planregels aan dat deze alleen is toegestaan als zij dienstbaar is aan de hoofdfunctie. Op die manier laat het bestemmingsplan geen zelfstandige horeca toe bij bijvoorbeeld sportkantines of recreatiebedrijven.

Voor kleinschalige horeca op agrarische bedrijven en bij woningen biedt het bestemmingsplan ruimte via het functieveranderingsbeleid. Dit is ook verwoord in de LTO-publicatie 'Kleinschalige en ondersteunende horeca in het buitengebied. Een leidraad voor (Achterhoekse) gemeenten' die samen met de Achterhoekse gemeenten tot stand is gekomen. Uit deze leidraad komt naar voren dat de gemeente maximaal 100 m² toelaat voor vormen van ondergeschikte/ondersteunende horeca. Dit is in de planregels verwerkt in de afwijkingsregelingen voor nevenactiviteiten. Bestaande ondergeschikte horeca

nevenactiviteiten bij recreatie bedrijven mogen de huidig toegestane oppervlakte met 25% vergroten (hier geldt de beperking tot maximaal 100 m² niet voor).

Voor het vestigen van nieuwe horecafuncties door functieverandering van gebouwen in het buitengebied heeft de gemeente in 2014 afzonderlijk beleid vastgesteld. De kern van dat beleid is dat kleinschalige of ondergeschikte horeca bij functieveranderingsprocessen wordt toegelaten tot een maximale oppervlakte van 100 m². Verder geeft de beleidsregel “Nieuwe horeca in het buitengebied door functieverandering van gebouwen” uitdrukkelijk aan dat het gebruik van de betrokken gebouwen voor het houden van feesten en partijen niet wordt toegelaten. Het college van burgemeester en wethouders van Berkelland stelde de beleidsregel vast op 18 maart 2014. Na vaststelling door de gemeenteraad op 13 mei 2014, is de vastgestelde beleidsregel op 27 mei 2014 bekendgemaakt via een publicatie in het huis-aan-huisblad.

Maatschappelijke voorzieningen

Deze bestemming is toegekend aan gebouwen en gronden die een maatschappelijke functie hebben. Binnen het plangebied zijn verschillende maatschappelijke functies aanwezig (onder meer begraafplaatsen, onderwijsgebouwen, zorgfuncties). De verschillende terreinen zijn voorzien van een voor dat type terrein passende aanduiding die de bestaande functie vastlegt. Door middel van deze bestemming blijft de huidige situatie van deze terreinen gehandhaafd, met op de functie en omgeving afgestemde ontwikkelingsmogelijkheden. De (bedrijfs)bebouwing moet worden opgericht binnen het bouwvlak dat meestal niet samenvalt met het bestemmingsvlak en dan dus goed herkenbaar is op de verbeelding. 'Woningen ten dienste van het bedrijf' met de daarin al aanwezige 'verblijfsopbjecten met een woonfunctie' zijn daarbij toegestaan.

Voorgaande is ook geregeld voor een aantal bijzondere locaties. Een voorbeeld hiervan is het gebied van de Leo-Stichting waar sprake is van jeugdzorg en van bijzonder onderwijs. Verder zijn voor de militaire terreinen in de omgeving van Kamp Holterhoek specifieke aanduidingen en bouwregels opgenomen die aansluiten op de daarvoor geldende bestemmingsplannen.

Zoals in de inleiding al werd gezegd, is voor de kliniek Oldenkotte en voor de terreinen van Rentray een afzonderlijke planologische procedure doorlopen, reden waarom deze buiten het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” zijn gebleven.

Sportvoorzieningen

De bestemming 'Sport' heeft betrekking op diverse in het buitengebied gelegen sportvoorzieningen. Het gaat hier met name om sportterreinen en maneges, waarbij de laatste categorie specifiek zijn bestemd als 'Sport – Manege'.

In het plangebied worden enige locaties gebruikt als hondenoefenterrein. Deze terreinen zijn via aanduidingen aangegeven binnen de hoofdbestemmingen 'Bos', Cultuur en ontspanning' en 'Sport'. Verder kent het buitengebied een aantal natuurijsbanen waarvan de ondergrond buiten het winterseizoen meestal agrarisch wordt gebruikt. De natuurijsbanen in Haarlo en Ruurlo zijn op de verbeelding aangegeven via een aanduiding binnen de bestemming 'Agrarisch met waarden – Natuur- en Landschapswaarden' op basis waarvan de planregels het gebruik van het aangeduide gebied als natuurijsbaan regelen. De ijsbaan aan de Waterleidingdijk in Neede is echter voorzien van een bestemming 'Sport' omdat deze permanente voorzieningen kent en buiten het winterseizoen niet wordt gebruikt voor agrarische doeleinden.

Burgerwoningen/bijgebouwen

Aan burgerwoningen is op de verbeelding een bestemmingsvlak voor de bestemming 'Wonen' toegekend. Dit vlak is gebaseerd op het huidige gebruik volgens de laatst beschikbare luchtfoto. Erven en tuinen zijn zoveel mogelijk binnen het bestemmingsvlak opgenomen. Het bestemmingsplan kent een wijzigingsregeling voor het vergroten van het bestemmingsvlak voor 'Wonen'. Deze zou kunnen worden benut wanneer een verplaatsing van een bestaande woning niet past binnen het toegekende bestemmingsvlak maar vanuit een oogpunt van ruimtelijke ordening wel kan worden gemotiveerd. Ook kan een uitbreiding van het gebied dat wordt gebruikt voor de woonfunctie, bijvoorbeeld na een grondtransactie, zonodig worden begeleid door een wijzigingsprocedure tot vergroting van het bestemmingsvlak.

Hoofdbebouwing ('woning', 'verblijfsobject met een woonfunctie' en 'splitsing')

De gemeentelijke bestemmingsplannen kennen nu nog verschillende regels voor het maximale volume van woningen. Daardoor varieert het huidige toegestane woningvolume van 600 m³ tot 750 m³, terwijl de bestemmingsplannen elk hun eigen mogelijkheden kennen tot het vergroten van een bestaande woning tot deze maximale maten. Daarnaast kon met een 10%-afwijking het woningvolume bijvoorbeeld verder worden vergroot tot 825 m³.

De nu geldende bestemmingsplannen voor het buitengebied werken bij het beschrijven van de woonbestemming met de term 'woning'. Omdat een 'woning' soms echter meer dan één 'verblijfsobject met een woonfunctie' in de zin van de Wet Basisadministratie Adressen en Gebouwen (BAG) bevat, leverde deze term nogal eens verwarring op bij het bepalen van het bestaande aantal 'woningen'. Om die reden is in het bestemmingsplan naast het begrip 'woning' ook voorzien in een nieuw begrip 'verblijfsobject met een woonfunctie' en integratie van dit begrip in het begrip 'woning'. Een en ander wordt gecombineerd met bestemmingsregels waaruit blijkt hoeveel verblijfsobjecten met een woonfunctie per woning zijn toegestaan.

Met het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” voert de gemeente in het hele buitengebied hetzelfde maximale woningvolume en dezelfde bijgebouwenoppervlakte in.

Als nieuwe generieke norm geldt in beginsel een toegestane inhoud van maximaal 1.000 m³ (exclusief ondergrondse ruimten, zoals kelders) per woning, ongeacht het daarin aanwezige aantal 'verblijfsfuncties met een woonfunctie'. Voor uitbreiding van een woning in de richting van de weg danwel in de richting van een veehouderij, waarbij het 'verblijfsobject met een woonfunctie' aan die zijde de dichtstbijzijnde is, kan uitbreiding alleen worden toegestaan via een afwijkingsbevoegdheid. Hiermee dient een nadere afweging plaats te vinden van de voorgenomen uitbreiding in relatie tot overige milieu- en/of omgevingsaspecten zoals geluidhinder, een goed woon- en leefklimaat en een mogelijke belemmering voor omliggende bedrijven.

In de planregels is 1.000 m³ als maximumvolume opgenomen voor een woning, ongeacht het daarin aanwezige aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie', of voor een woongedeelte(s) binnen een groter gebouw (bijv. het woongedeelte van een voormalige boerderij). Voor een beperkt aantal locaties is via een aanduiding op de verbeelding een groter volume toegelaten voor de daar aanwezige woning. Deze is dan overgenomen van een expliciete bepaling voor een afwijkend woningvolume in het voor die locaties geldende bestemmingsplan.

Burgerwoningen zijn op de verbeelding voorzien van een bestemmingsvlak voor de bestemming 'Wonen' waarbinnen de woning aanwezig is of op basis van een geldende omgevingsvergunning gebouwd mag worden. Het bestemmingsvlak is gebaseerd op het huidige gebruik, zoals dat op de laatst beschikbare luchtfoto is waar te nemen.

Als sprake is van twee of meer aaneen gebouwde woningen of van woonpercelen die aan elkaar grenzen, dan is op de verbeelding één bestemmingsvlak weergegeven met daarin eenmaal de letter 'W'. Dit betekent echter niet dat er nog slechts één woning is toegestaan omdat de planregels het bestaande aantal woningen toelaten in hun bestaande bouwwijze. Daarbij is het bouwdossier maatgevend voor het aantal toegestane woningen. Dit betekent dat het aantal woningen is toegestaan waarvoor bouwvergunning / omgevingsvergunning is verleend, ongeacht het aantal verblijfsobjecten dat volgens de BAG in een pand aanwezig is. In dat opzicht bestaat er dus geen inhoudelijk verschil met een aanpak waarin het aantal bestaande (bedrijfs)woningen wél op de verbeelding zou worden aangegeven. Ook daarbij zou het bouwdossier immers de grondslag vormen voor het aan te duiden aantal woningen.

De afzonderlijke woonpercelen zijn daarbij niet voorzien van individuele bouwvlakken; de bouwmogelijkheden zijn generiek beschreven in de planregels. Op de verbeelding is op een klein aantal locaties echter wel een bouwvlakaanduiding opgenomen, waarbij ook het maximaal toegelaten aantal woningen / 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' is aangeduid. Het gaat hierbij om locaties waar via (zeer) recent totstandgebrachte bestemmingsplannen woningbouw is toegelaten maar waar nog geen vergunning is verleend voor het bouwen van deze woningen met elk één 'verblijfsobject met een woonfunctie'. Door de aanduiding op de verbeelding blijft het mogelijk om op die locatie de beoogde woningen te realiseren.

Meerdere woonpercelen of aaneengebouwde woningen kunnen binnen één bestemmingsvlak zijn opgenomen. Incidenteel is een bouwvlakaanduiding en een aanduiding van het maximaal toegelaten aantal woningen opgenomen

In aansluiting op de Structuurvisie Woningsplitsing buitengebied biedt het bestemmingsplan mogelijkheden tot het toevoegen van een extra 'verblijfsobject met een woonfunctie' in een woning waarin één 'verblijfsobject met een woonfunctie' aanwezig is. Het bestemmingsplan biedt deze mogelijkheid als het gaat om de karakteristieke gebouwen zoals die zijn vermeld in bijlage 2 van de Structuurvisie Woningsplitsing buitengebied, een bijlage die is overgenomen in de bijlagen bij de planregels. Wanneer in een dergelijke karakteristieke woning een 'verblijfsobject met een woonfunctie' aanwezig is, dan kan de woning worden gesplitst in twee aparte 'verblijfsobjecten met een woonfunctie'. Verder biedt de Structuurvisie Woningsplitsing buitengebied de mogelijkheid om voor 50 niet-karakteristieke gebouwen mee te werken aan woningsplitsing (d.w.z. het vestigen van een extra 'verblijfsobject met een woonfunctie' in een gebouw waarin zich al één 'verblijfsobject met een woonfunctie' bevindt).

Het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” laat toe dat een bestaande woning binnen de bestemming 'Wonen' wordt vervangen door een nieuwe woning. Daarbij geldt dan wel als voorwaarde dat de bestaande bouwwijze (vrijstaand, aaneengebouwd) moet worden 'voortgezet' bij de bouw van de nieuwe woning en dat het aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' niet mag toenemen. Zo biedt het bestemmingsplan dus niet de mogelijkheid om twee vrijstaande woningen met elk één 'verblijfsobject met een woonfunctie' te bouwen ter vervanging van verblijfsobjecten met een woonfunctie' die ooit door een woningsplitsing zijn ontstaan in één woning. In die situatie mag de best aande woning alleen worden vervangen door een nieuwe woning als ten hoogste het bestaande aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' ook daarin onder één kap wordt samengebracht. Deze voorwaarde over het hanteren van de 'bestaande bouwwijze' is net als een aantal andere voorwaarden ondergebracht in een afwijkingsregeling die zich richt op het vervangen van bestaande woningen.

Verder gelden voor de vervangende woningen de maatvoeringen uit het nieuwe bestemmingsplan. Daarmee is het bijvoorbeeld niet mogelijk om een woning van 1.600 m³ te vervangen door een even grote nieuwe woning. Ook in die situatie geldt 1.000 m³ als maximumvolume voor de nieuwe woning, ongeacht het aantal 'verblijfswoningen met een woonfunctie' dat daarin mag worden ondergebracht. Andere voorwaarden hebben betrekking op het landschappelijke effect, de verkeersveiligheid en het respecteren van hindercontouren van (agrarische) bedrijven en wegen (akoestiek).

Bijgebouwen

De gemeentelijke bestemmingsplannen kennen nu nog verschillende regels voor de maximaal toegelaten oppervlakte aan bijgebouwen bij woningen. Daarom bestaat de wens om overal in het buitengebied dezelfde maat aan te houden als maximaal toegestane bijgebouwenoppervlakte en om daarbij voortaan uit te gaan van het aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie' in de zin van de Wet BAG.

Voor het bouwen van bijgebouwen gaat het nieuwe bestemmingsplan uit van een maximale oppervlakte van 150 m² voor elk in een woning aanwezig 'verblijfsobject met een woonfunctie'. Deze maat staat ongeveer gelijk aan de ruimste regeling uit de geldende bestemmingsplannen voor het Berkellandse buitengebied en sluit aan bij de keuze om de bijgebouwenoppervlakte te koppelen aan het aantal 'verblijfsobjecten met een woonfunctie'. In verband met concrete ontwikkelingen is voor één locatie een afwijkende oppervlaktemaat toegestaan via een aanduiding op de verbeelding.

De planregels geven aan dat de afstand tussen een hoofdgebouw en een bijgebouw maximaal 25 m mag bedragen. Deze afstand kan worden vergroot door toepassing van een algemene afwijkingsregel die is voorzien van een landschappelijke randvoorwaarde. Het plaatsen van een bijgebouw op meer dan 25 m afstand van een woning, levert echter geen mogelijkheden op voor een vergroting van de maximale bijgebouwenoppervlakte bij het betrokken 'verblijfsobject met een woonfunctie'. De maximale oppervlakte van 150 m² blijft dus ook gelden wanneer bijvoorbeeld buiten het bestemmingsvlak voor 'Wonen' een bijgebouw is opgericht ten behoeve van een 'verblijfsobject met een woonfunctie'. Dit uitgangspunt is ook verwerkt in de bouwregels bij de diverse detailbestemmingen. Overigens worden bestaande bijgebouwen op korte afstand van een bestemmingsvlak op de verbeelding voorzien van een eigen bestemmingsvlak en gekoppeld via de figuur 'relatie' op de verbeelding.

In situaties waar sprake is van voormalige agrarische bedrijven, komt het vaak voor dat op een perceel meer bijgebouwen aanwezig zijn dan het bestemmingsplan toestaat. Het verbouwen van dergelijke gebouwen wordt toegestaan volgens de landelijk opgestelde regels van het overgangsrecht. Het is echter vaak zo dat een eigenaar niet geholpen is met een verbouwing van bestaande gebouwen en daarom een behoef te ontstaat aan nieuwbouw van een bijgebouw. Om aan deze wens tegemoet te kunnen komen en tegelijkertijd te voorkomen dat de bijgebouwenoppervlakte op een perceel nog verder toeneemt, kent het bestemmingsplan een zogenaamde 'sloop-bonusregeling'.

Deze sloop-bonusregeling biedt een mogelijkheid om nieuwe bijgebouwen toe te laten wanneer de bestaande bijgebouwenoppervlakte al groter is dan 150 m² per 'verblijfsobject met een woonfunctie'. Daarbij mag een eigenaar van elke 2 m² die boven de 150 m² wordt gesloopt weer 1 m² toevoegen aan de normaal toegestane 150 m². Dit zou betekenen dat bij het slopen van 400 m² van de aanwezige 550 m² de mogelijkheid ontstaat om uiteindelijk 350 m² aan bijgebouwen over te houden (de norm vermeerderd met de helft van de gesloopte oppervlakte).

Daarnaast kent het bestemmingsplan een regeling voor het vergroten van de bijgebouwenoppervlakte bij een 'verblijfsobject met een woonfunctie' tot maximaal 300 m² per 'verblijfsobject met een woonfunctie' in combinatie met het slopen van bebouwing op andere percelen in het gemeentelijke buitengebied. Daarbij geldt dan wel dat voor elke toe te voegen m² (boven de 150 m²) elders 4 m² moet worden gesloopt en dat herbouw van (bij)gebouwen op de slooplocatie moet worden voorkomen.

De mogelijkheid tot het ophogen van de bijgebouwenoppervlakte tot 300 m² wordt vanuit landschappelijke overwegingen overigens niet geboden in gebieden die zijn aangeduid als cultuurhistorisch waardevolle akker.

Via deze regelingen wil de gemeente in het bestemmingsplan extra bouwmogelijkheden bieden voor situaties waarbij sprake is van het elders (gedeeltelijk) slopen van een overmaat aan bijgebouwen. Voor eigenaren kan deze regeling een stimulans zijn om oude bebouwing te vervangen door nieuwe bijgebouwen.

Vergunningsvrije aanbouwen, uitbouwen en bijgebouwen zijn er in vele soorten en maten. In de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) worden ze 'bijbehorende bouwwerken' genoemd. Een 'bijbehorend bouwwerk' is een bouwwerk dat leidt tot een uitbreiding van het bouwvolume van of bij een hoofdgebouw. Dit hoofdgebouw is meestal een woning maar kan bijvoorbeeld ook een kantoorgebouw zijn. Bijbehorende bouwwerken zijn in de Wabo in drie groepen verdeeld. Belangrijk is de afstand van het bijbehorende bouwwerk tot het hoofdgebouw waar het bij geplaatst wordt. Zo worden als bijbehorend bouwwerk aangemerkt:

• gebouwen die in een achtererfgebied binnen een afstand van 2,5 meter van een hoofdgebouw worden gebouwd (verder 'de 2,5 meter zone' genoemd);
• gebouwen die in een achtererfgebied buiten de 2,5 meter zone van een hoofdgebouw worden gebouwd;
• overige kleine bouwwerken, bijvoorbeeld hondenhokken. Deze mogen ook op een voorerf gebouwd worden mits ze geen grotere oppervlakte hebben dan 2 m² en niet hoger zijn dan 1 meter.

Het bijbehorende bouwwerk mag volgens de geldende wet- en regelgeving alleen bedoeld zijn voor ondergeschikt gebruik. Dit wil zeggen dat de bijbehorende bouwwerken niet mogen worden gebruikt als slaap- of woonkamer, keuken en dergelijke. Een bijbehorend bouwwerk buiten de 2,5 meter zone mag alleen gebruikt worden als bijvoorbeeld garage, bijkeuken, atelier, tuinhuisje, (fietsen)berging of hobbyruimte. Bijbehorende bouwwerken mogen dus niet worden gebruikt voor bewoning.

Overkappingen

De planregels laten toe dat naast de 150 m² aan bijgebouwen per 'verblijfsobject met een woonfunctie' ook nog 25 m² aan overkappingen mag worden gerealiseerd. Dit soort bouwwerken, geen gebouw zijnde, mag vaak ook zonder omgevingsvergunning worden gebouwd. Dit is de reden dat de oppervlakte waarvoor volgens de bouwregels ook nog vergunning kan worden verleend vrij beperkt is gebleven. De planregels bevatten verder mogelijkheden voor een bijzondere groep overkappingen, de zogenaamde terrashooibergen. Omdat deze bouwwerken vanwege de gebruikte palen meestal niet kunnen voldoen aan de eisen van een vergunningsvrij bouwwerk, is daarvoor in het bestemmingsplan een regeling opgenomen.

Bijzondere woonvormen

Het is bij woonfuncties in het buitengebied ook denkbaar dat er een wens of behoefte ontstaat om een bijzondere woonvorm te realiseren. Hierbij valt te denken aan een wooncomplex voor starters, aan ouderenhuisvesting, aan gehandicaptenhuisvesting etc. Deze vormen van wonen kunnen zeer gevarieerd voorkomen. In het ene geval is vestiging geen probleem, in het andere geval wel. De aanvaardbaarheid is volledig afhankelijk van de aard en omvang van het initiatief en van de specifieke locatie waarop het zich richt.

Vandaar dat een bestemmingsplan voor het totale buitengebied niet kan voorzien in een algemene regeling voor dit soort zeer specifieke plannen. Per voorkomend geval zal daarom buiten het bestemmingsplan om maatwerk geleverd worden via een afzonderlijke bestemmingsplanprocedure. Daarbij zal de beoordeling van eventueel project op het woningbouwbeleid een belangrijk onderdeel zijn van de besluitvorming.

Inwoning/mantelzorg

Voor mantelzorg bood het vernietigde bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012” mogelijkheden om extra woonruimte te creëren. De in dat bestemmingsplan verwerkte regeling stelde wel als voorwaarde dat het bieden van woonruimte in het kader van mantelzorg niet mocht leiden tot extra woningen in het buitengebied. Om die reden wilde de gemeente deze extra woonruimte (maar geen extra zelfstandige woning) toelaten met een afwijking via inwoning (binnen de bestaande woning) en via aanwoning (binnen een aangebouwd bijgebouw). Om te voorkomen dat door de mantelzorgfunctie een zelfstandige woning zou ontstaan, moest het mantelzorggedeelte één geheel blijven vormen met de aanwezige woonruimte en daar dus direct aan blijven grenzen. Daarbij moest de voordeur van de hoofdwoning tevens blijven dienen als voordeur van het mantelzorggedeelte. Verder werd de oppervlakte die mocht worden ingezet voor mantelzorg beperkt tot 80 m². Op deze wijze moest worden voorkomen dat er een nieuwe zelfstandige woning kon ontstaan. Ook diende sprake te zijn van een aantoonbare zorgbehoefte die niet binnen de bestaande (bedrijfs)woning kon worden opgevangen, terwijl er geen sprake mocht zijn van een onevenredige aantasting van de omgeving of van de gebruiks- of ontwikkelingsmogelijkheden van omliggende functies.

Omdat het niet de bedoeling was om na beëindiging van de mantelzorg door woningsplitsing alsnog een tweede woning te laten ontstaan, mocht een eventuele uitbreiding voor mantelzorg geen woning opleveren die groter zou zijn dan 900 m³. Sinds de vernietiging van het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2012” is echter een wijziging van het Besluit omgevingsrecht doorgevoerd. Deze wijziging trad in werking op 1 november 2014 en bevatte onder meer een regeling voor het zonder omgevingsvergunning realiseren van huisvesting voor mantelzorg in een woning of in een bijgebouw bij een woning. Daarbij moet sprake zijn van het bieden van verzorging in de huishoudelijke sfeer, terwijl de gemeente kan vragen om een verklaring waarin de medische behoefte aan zorg wordt onderbouwd. Na beëindiging van de mantelzorg moeten de daarvoor aangebrachte voorzieningen weer worden verwijderd. Wanneer aan alle voorwaarden wordt voldaan, biedt het Besluit omgevingsrecht in het landelijk gebied mogelijkheden voor het plaatsen van een mantelzorgvoorziening van maximaal 100 m².

Deze voorziening telt dan niet mee voor het bepalen van de bijgebouwenoppervlakte op het perceel.

Het nu voorliggende bestemmingsplan laat bij een woning of bij een gedeelte van een gebouw dat als 'verblijfsobject met een woonfunctie' in gebruik is een volume van 1.000 m³ toe. Het gemeentebestuur is van mening dat met deze ophoging van het woningvolume ook kan worden tegemoetgekomen aan de eventuele behoefte aan woonruimte ten behoeve van mantelzorg. Het bestemmingsplan kent daarom geen specifieke regeling voor het vergroten van het dit volume ten behoeve van mantelzorg tot meer dan 1.000 m³.

Ook kent het bestemmingsplan geen regeling voor het toelaten van mantelzorg in bijgebouwen bovenop de mogelijkheden die het Besluit omgevingsrecht daarvoor al kent. Dit alles betekent dat (nieuwe) bijgebouwen in het buitengebied alleen kunnen worden ingezet voor de mantelzorgfunctie als zij niet groter zijn dan 100 m² en ook voor het overige voldoen aan de eisen die het Besluit omgevingsrecht stelt.

Schuilgelegenheden buiten bouwperceel

Op dit punt legt de gemeente Berkelland via het nieuwe bestemmingsplan voor haar buitengebied het restrictieve beleid vast dat in grote delen van haar buitengebied al veel langer geldt. Nieuwe schuilgelegenheden voor dieren worden buiten een bouwvlak daarom niet toegestaan. De gemeente kiest hiervoor om bebouwing in het vrije veld te voorkomen en omdat het buitengebied voldoende leegstaande bebouwing kent die ook in de behoefte kan voorzien.

Op basis van dossieronderzoek heeft de gemeente bestaande schuilgelegenheden / solitaire schuren buiten agrarische bouwvlakken waarvoor in het verleden (bouw)vergunning is verleend op de verbeelding weergegeven via een bouwaanduiding (specifieke bouwaanduiding - veldschuur) en voorzien van een planologische regeling. Deze 'veldschuren' mogen uitsluitend worden benut voor bestaand gebruik. Herbouw van de aangeduide schuren is toegestaan ter plaatse van de bestaande situering. Daarnaast is een uitbreiding van een aangeduide 'veldschuur' toegelaten tot 10% van de bestaande oppervlakte. Wanneer een aangeduide 'veldschuur' kleiner is dan 100 m², dan kan deze vervolgens tot die maat worden vergroot via een afwijkingsbevoegdheid. De daarbij gekozen regeling sluit aan op het principe uit de 'bovenplanse sloop-bonusregeling' en het elders slopen van het viervoudige van de extra uitbreiding.

Paardenbakken

Een paardenbak bestaat veelal uit een omheining (bouwwerk geen gebouwen zijnde) rondom een bodem van zand of een ander materiaal. Een paardenbak heeft meestal een omvang van 20 bij 40 m of van 20 bij 60 m. Het bestemmingsplan laat paardenbakken toe binnen bouwvlakken en direct daaraan grenzend. Voor nieuwe paardenbakken buiten bouw- of bestemmingsvlakken moet de afstand ten opzichte van woningen van derden minimaal 50 m bedragen. Daarbij gaat het bestemmingsplan er van uit dat de paardenbak is gesitueerd op of aangrenzend aan het bouwvlak. In het laatste geval zal voor de aanleg van de paardenbak een omgevingsvergunning nodig zijn. Voor de omheining zal via een afwijking, zo nodig, een vergunning kunnen worden verleend. Het geheel moet landschappelijk worden ingepast, zeker als de paardenbak buiten het bouwvlak ligt.

Paardenbakken kunnen binnen de agrarische gebiedsbestemmingen in principe bij alle functies gerealiseerd worden. Om lichthinder tegen te gaan, zijn bij paardenbakken buiten een bouwvlak geen lichtmasten toegestaan wanneer het gaat om een locatie binnen de GNN en/of GO. Bij paardenbakken in gebieden die zijn aangeduid als 'nationaal landschap' zijn lichtmasten buiten een bouwvlak alleen toegestaan als dat geen onevenredige inbreuk op de landschappelijke waarden oplevert.

4.3.3 Planthema's bos, natuur en landschap

Bestaande bos- en natuurgebieden zijn bestemd als 'Bos' en/of 'Natuur'. Voor deze gebieden is een omgevingsvergunningenstelsel ontworpen, dat uitgaat van aanwezigheid van kwetsbare soorten en van hun bescherming.

De bestemming 'Bos' is van toepassing op de gronden waarop meer dan 0,5 ha bos aanwezig is. De gekozen oppervlaktemaat is de minimale maat waarbij een boslevensgemeenschap kan ontstaan. Het betreft zowel bossen met de hoofdfunctie natuur als multifunctionele bossen. Ook gaat het hierbij zowel om grotere boscomplexen, die onderdeel zijn van het GNN, als om kleine bosgebiedjes die daarbuiten liggen. Door middel van de bosbestemming verzekert het bestemmingsplan dat de functies van het bos gehandhaafd blijven en/of zich verder kunnen ontwikkelen. Ook waarborgt deze bestemming het behoud van met het bos samenhangende landschappelijke en natuurlijke waarden. De bosgebieden zijn begrensd op basis van de luchtfoto, topografische gegevens en de geldende bestemmingsplannen. Ook zijn in het verleden verleende vrijstellingen, ontheffingen en afwijkingen planologisch doorvertaald.

In het omgevingsvergunningstelsel bij de bestemming 'Bos' is het beleid over boscompensatie vertaald. Daarbij is het realiseren van zogenaamd compensatiebos mogelijk via een algemene wijzigingsregeling die toelaat dat de bestemming van agrarisch bestemde gronden wordt omgezet in 'Bos', 'Groen-Landschapselement' of 'Natuur'. Bij toepassing van deze wijzigingsregeling wordt het provinciale compensatiebeleid toegepast, iets wat overigens ook geldt voor de overige 'groene' bestemmingen. Afhankelijk van de benodigde hersteltijd van de te compenseren natuur geldt een compensatie toeslag. Zo geldt bijvoorbeeld voor natuur met een ontwikkeltijd van vijf tot vijfentwintig jaar een toeslag van 33%.

De bestemming 'Bos' kent een aantal aanduidingen die betrekking hebben op al aanwezige functies. Zo wijst de aanduiding (sbo-kl) op het klimbos dat ten westen van Ruurlo is gerealiseerd, terwijl de op de verbeelding opgenomen aanduiding (sbo-gbo) betrekking heeft op het gedenkbos aan de Waterleidingdijk in Neede. Beide aanduidingen zijn in de planregels voorzien van een gebruiksregime en van bouwregels. Zoals gezegd kent de bosbestemming ook een aanduiding voor de al aanwezige hondensportterreinen.

De bestemming 'Natuur' betreft de gronden die een onderdeel vormen van grotere bos- en natuurcomplexen, die onderdeel zijn van het GNN, maar, in tegenstelling tot de bestemming 'Bos', bestaan uit grasland-, heide- en moerasvegetaties. Meer dan in bosgebieden ligt hier het primaire doel bij natuurbeheer. De natuurgebieden zijn begrensd op basis van luchtfoto's, topografische gegevens en de GNN. Verder zijn ook bij deze bestemming de in het verleden verleende vrijstellingen, ontheffingen en afwijkingen planologisch doorvertaald. Binnen de bestemming 'Natuur' is voor de bestaande jachthut aan de Wessel van Eylllaan in Borculo in aansluiting op het geldende bestemmingsplan een aanduiding (sn-j) opgenomen.

Aanwezige landschapswaarden zijn in het bestemmingsplan vooral beschermd via de gebiedsbestemmingen. De op de verbeelding aangegeven waardevolle landschapselementen zijn ontleend aan de daarvoor opgestelde basisinventarisatiekaart. Daarbij hebben landschapselementen en heel bijzondere landschapswaarden een specifieke bestemming 'Groen - Landschapselement' gekregen, tenzij zij deel uitmaken van een bestemming 'Bos' of 'Natuur' en als onderdeel daarvan worden beheerd/geëxploiteerd.

Onder landschapselementen zijn de bos- en natuurgebieden bestemd met een oppervlakte kleiner dan 0,5 ha. De bestemming 'Groen-Landschapselement' kent net als de bos- en natuurbestemming een vergunningstelsel dat insteekt op het behoud van deze elementen en op het toepassen van compensatie. Verder komt in de doeleindenomschrijving bij deze bestemming naar voren dat zij is bestemd voor het behoud, herstel en ontwikkeling van landschapselementen en bos, dit laatste in verband met de aansluiting op de Boswet. Bij het toekennen van deze bestemming is uitgegaan van de bestemmingen en aanduidingen in de geldende bestemmingsplannen en de feitelijk bestaande situaties.

Het Gelders Natuurnetwerk (voorheen ecologische hoofdstructuur (EHS)) en de Groene Ontwikkelingszone, zoals opgenomen in de provinciale Omgevingsvisie en de Omgevingsverordening, zijn in het plangebied doorvertaald in de bestemmingen 'Bos' en 'Natuur' wanneer het gaat om bestaande bos- en natuurgebieden. Delen van het GNN die agrarisch worden gebruikt zijn verder veelal ondergebracht in de gebiedsbestemming 'Agrarisch met waarden – Natuur- en landschapswaarden'. Verder kent het bestemmingsplan de gebiedsaanduidingen 'overige zone – gelders natuurnetwerk' en 'overige zone – groene ontwikkelingszone' met een bijbehorende beschermende regeling.

Deze gebiedsaanduidingen liggen ook over agrarische gronden die nog geen specifieke bos- of natuurbestemming hebben gekregen. Via de algemene aanduidingsregels is het beschermingsregime van toepassing op omgevingsvergunningen voor het uitvoeren van werken, geen bouwwerk zijnde (aanlegvergunningen), en op afwijkings- en wijzigingsbevoegdheden binnen het GNN of de GO. Deze regeling besteedt ook aandacht aan de aspecten mitigatie, verevening en compensatie binnen de GNN. Daarnaast is met het oog op de realisatie van ecologische verbindingszones aan laatstgenoemde gebiedsaanduiding een regeling gekoppeld die zich richt op het wijzigen van de bestemming in de bestemmingen 'Bos' of 'Natuur'. Omzetting van agrarische gronden in een natuurbestemming voor de ontwikkeling van de GNN of een EVZ is op die manier pas mogelijk als de aankoop van deze gronden in voldoende mate verzekerd is. Natuurontwikkeling (wijziging naar 'Bos', 'Natuur' of 'Groen') in het kader van de realisatie van ecologische verbindingszones, de versterking van het GNN en de GO en het uitvoeren van bos-, natuur- en landschapsecologische compensatie is mogelijk gemaakt met behulp van een wijzigingsbevoegdheid. Daarbij moet worden opgemerkt dat agrarisch natuurbeheer als een agrarische activiteit wordt beschouwd en dus vrijwel altijd zonder procedure kan worden toegepast. De voor agrarische natuurbeheer bestaande subsidiemogelijkheden kunnen overigens ook door niet-agrariërs worden benut.

Verder is in de planregels ook een vergunningsregeling opgenomen voor de aanleg van poelen binnen de agrarische gebiedsbestemmingen (omgevingsvergunning voor werken en werkzaamheden). Daarnaast kennen de agrarische gebiedsbestemmingen voor de landschappelijk waardevolle gebieden met een specifieke gebiedsaanduiding ook een vergunningstelsel voor het realiseren en het verwijderen van landschapselementen die niet zijn ondergebracht in de 'groene' bestemmingen.

Nationale landschappen zijn gebieden met internationaal zeldzame of unieke en nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten en, in samenhang daarmee, bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten. Het doel van de Nationale Landschappen is om landschappelijke, cultuurhistorische en natuurlijke kwaliteiten te behouden, duurzaam te beheren en waar mogelijk te versterken. Binnen een dergelijk gebied geldt voor nieuwe ontwikkelingen een 'ja-mits' benadering. Ontwikkelingen kunnen worden toegestaan, mits de kernkwaliteiten behouden blijven of versterkt worden. Hiertoe is een beschermingsregime opgenomen in de Omgevingsverordening.

Het zuidwestelijk deel van het plangebied maakt onderdeel uit van het Nationaal Landschap 'de Graafschap', deelgebied 'Graafschap'. De belangrijkste kernkwaliteiten van het deelgebied Graafschap betreffen:

• talrijke landgoederen als samenhangende ruimtelijke eenheden bestaande uit een statig huis;
• (oprij)lanen, historische tuin, bos, landerijen;
• oost-west stromende gekanaliseerde beken in halfgesloten landschap;
• halfgesloten landschap met mozaïek van bossen, weilanden en grote boerderijen, parkachtige uitstraling;
• samenhangende eenheid van hooggelegen beboste en besloten stuwwalkern van Lochemerberg met karakteristieke krans van open essen;
• karakteristieke, ook cultuurhistorisch waardevolle open essen, micro-reliëf.

Verder maakt het uiterste zuidoostelijke deel van het plangebied, gelegen ten zuiden van de Vredenseweg, deel uit van het Nationaal Landschap 'Winterswijk'. De belangrijkste kernkwaliteiten van dit gebied, waarvan slechts een heel klein deel tot het plangebied behoort, zijn:

• het kleinschalig, organisch gegroeide halfopen landschap met afwisseling van bosjes, houtwallen, landbouwgrond, lanen, beken en boerderijen;
• het micro-reliëf (steilranden, essen en eenmansessen) met een duidelijke terrasrand aan de westzijde;
• meanderende beken in smalle dalen;
• fraaie open essen en bijzondere broekgebieden;
• verspreid gelegen boerderij die veelal zijn voorzien van een eenmanses.

Nationaal landschap (voor zover gelegen buiten GO/GNN) (Bron: Omgevingsvisie Gaaf Gelderland)

De gronden die onderdeel uitmaken van het Nationaal Landschap, zijn op de verbeelding aangeduid met de gebiedsaanduiding 'overige zone – Nationaal Landschap' en voorzien van een beschermende maatregel.

4.3.4 Planthema cultuurhistorie

De gemeente heeft in 2012 een cultuurhistorische gebiedsbeschrijving vastgesteld met als titel "Berkelland beschreven". Deze is als Bijlage 11 toegevoegd aan de plantoelichting. Dit document bevat een cultuurhistorische gebiedsinventarisatie van het hele gemeentelijke grondgebied en identificeert (potentieel) waardevolle ensembles. De cultuurhistorische gebiedsbeschrijving dient onder meer als afwegingskader bij functieveranderingsprojecten en bij aanvragen om een omgevingsvergunning voor werken, geen bouwwerk zijnde, of van werkzaamheden (aanlegvergunning). In het verlengde daarvan besteed het bestemmingsplan aandacht aan diverse aspecten van cultuurhistorie zoals archeologie, historische geografie en historische (steden)bouwkunde.

Daardoor sluit het bestemmingsplan aan op de bedoeling uit de landelijke beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg (MoMo).

Cultuurhistorie: landschap

Zoals hierboven al is verteld zijn de landschappelijke waarden vooral geborgd via de gebiedsbestemmingen, met de bijbehorende gebiedsaanduidingen, en via de bestemming 'Groen – Landschapselement'. In aansluiting op de cultuurhistorische gebiedsbeschrijving uit 2012 stelde de gemeenteraad daartoe op 19 september 2017 de al genoemde 'Cultuurhistorische waardenkaart Berkelland 2017' vast (RAAP-rapport 3102). Deze waardenkaart, die als Bijlage 12 bij de toelichting is gevoegd, is de basis voor de verwerking van het cultuurhistorische aspect in dit bestemmingsplan voor het gemeentelijk buitengebied, zie bijvoorbeeld de aanduiding en bescherming van open essen/cultuurhistorisch waardevolle akkers.

Verder wordt voor kenmerkende open gebieden en voor weidevogelgebieden de openheid bewaakt door bomenteelt bijvoorbeeld niet toe te laten. Ook kennen de regels in het bestemmingsplan over afwijkingen en planwijzigingen voorwaarden over de landschappelijke inpassing bij nieuwe ontwikkelingen. Voor het provinciaal begrensde waardevol landschap gebeurt dit bijvoorbeeld via een gebiedsaanduiding 'waardevol landschap' met een bijbehorende algemene aanduidingsregel. Op deze manier wil het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” niet alleen de bestaande landschappelijke kwaliteit vastleggen, maar waar nodig ook handvatten bieden voor het bewaken of versterken daarvan.

Ten aanzien van het Berkellandse landschap is de omgeving van Beltrum in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte en de Visie Erfgoed en Ruimte verder aangewezen als een wederopbouwgebied. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft vervolgens onderzoek gedaan naar de te beschermen (landschappelijke) kwaliteiten in dit gebied. Deze aanpak strookten met het inmiddels opgestelde uitvoeringsprogramma 2013-2015 voor de wederopbouwgebieden.

Uit het rapport 'Wederopbouwgebied Ruilverkaveling Beltrum. Analyse en aanbevelingen' (juli 2014) kwam naar voren komt dat de kwaliteiten van het wederopbouwgebied niet nader hoeven te worden beschermd op bestemmingsplanniveau omdat er geen sprake is van ontwikkelingen die daarom vragen. Het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” bevat daarom geen specifieke regeling voor het 'wederopbouwgebied Beltrum I/II'. Daarbij is overigens van belang om te weten dat het bestemmingsplan ook geen rechtstreekse basis biedt voor nieuwe ontwikkelingen binnen het wederopbouwgebied en ook hier vooral insteekt op het planologisch vastleggen van de bestaande situatie (zie ook Bijlage 3 bij deze plantoelichting). Het bestemmingsplan steekt daarmee ook niet in op ontwikkelingen die indruisen tegen de aanwijzing van het gebied als wederopbouwgebied.

Cultuurhistorie: monumenten

Aanwezige rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten worden informatief vermeld in bijlage 9 bij de plantoelichting. Het bestemmingsplan duidt beeldbepalende, karakteristieke en cultuurhistorisch waardevolle gebouwen niet als zodanig aan op de verbeelding. Voor deze gebouwen is geen omgevingsvergunningstelsel opgenomen ter bescherming tegen sloop.

In dat verband kent de Erfgoedwet in combinatie met de Wabo immers al een weigeringsgrond voor het verlenen van een vergunning. Deze bescherming zal in de toekomst in de Omgevingswet worden opgenomen.

Molenbiotopen

In of nabij het plangebied bevinden zich drie molens. Dit zijn de Piepermolen in Rekken, molen de Ster in Geesteren en de Hollandsche Molen in Neede. Om het functioneren daarvan in ruimtelijke besluitvorming te waarborgen, werd in 1973 het begrip 'molenbiotoop' geïntroduceerd. De molenbiotoop heeft betrekking op de hele omgeving van een molen, voor zover die van invloed is op het functioneren van die molen als maalwerktuig én als monument. Naast windvang dient dan ook te worden gelet op de belevingswaarde van de molen.

Gebouwen en bomen kunnen de molenbiotoop aantasten. Bomen en boomgroepen veroorzaken een extra nadeel voor de windvang, omdat zij met hun bladerkroon de wind enige tijd vasthouden, waardoor er grotere turbulentie optreedt en de wind met grotere kracht en met vlagen op de molen afkomt.

Een tweede aspect van de molenbiotoop heeft te maken met de belevingswaarde. Molens zijn een belangrijk element in het landschap en hebben vaak te maken met de ontstaansgeschiedenis van dat landschap. Omdat molens wind moesten kunnen vangen, stonden ze in een open landschap of staken ze in ieder geval boven hun omgeving uit. Die voor molens kenmerkende situatie moet zoveel mogelijk worden bewaard, willen de werktuigen volledig tot hun recht komen. Met andere woorden: molens horen in het zicht te staan. Als dat het geval is blijken molens zeer belangrijke herkenningspunten in een gebied te zijn.

In 1946 zijn voor de biotoop praktijknormen vastgelegd in de zogenaamde 1:100-regel. Deze regel houdt in dat elke 100 meter verder van de molen een obstakel 1 meter hoger mag zijn; de eerste 100 meter moet wel vrij blijven. Omdat de 1:100 regel in de bebouwde omgeving niet langer toepasbaar bleek, zijn door De Hollandsche Molen in 1982 nieuwe normen ontwikkeld. Deze zijn vastgelegd in het rapport "De inrichting van de omgeving van molens", rapport van de werkgroep Molenbiotoop van de Hollandsche Molen, vereniging tot behoud van molens in Nederland. Daarin staat aangegeven op welke manier met de molen rekening kan worden gehouden.

Er is een formule ontwikkeld om te bepalen hoe hoog een obstakel mag zijn op een bepaalde afstand van een molen zonder te veel windbelemmering te veroorzaken. Deze biotoopformule luidt als volgt:

Hx = X/n + cxz of X = n(Hx - cxz)

Waarin:

H = de toelaatbare bouwhoogte in meters (gemeten vanaf het peil ter plaatse van de molen)

X = de afstand in meters vanaf het gebouw tot de wieken van de molen

n = de ruwheidcoëfficiënt volgens de ruwheidsklassentabel van Wieringa:

- 140 voor open gebied;

- 75 voor een ruw gebied;

- 50 voor een gesloten gebied.

c = 0,2 (constante in verband met een windreductie van 5%)

z = de askophoogte van de molen.

Het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” beschermt de aanwezige molenbiotopen tegen ongewenste ontwikkelingen door gebruik te maken van deze formule uit de Gelderse Molenverordening. Deze verordening is bij de eerste herziening van de Ruimtelijke Verordening Gelderland (RVG) van 27 juni 2012 ingetrokken waarbij de regeling ter bescherming van molenbiotopen is overgeheveld naar de herziene RVG en een instructieregel in de huidige Omgevingsverordening Gelderland.

De Omgevingsverordening verlangt dat bestemmingsplannen geen nieuwe bebouwing of beplanting toestaat die strijdig is met de bescherming van de molenbiotoop tenzij wordt aangetoond dat het functioneren van de betrokken molen (de windvang) daardoor niet wordt beperkt. In de planregels over de molenbiotoop wordt deze beschermingsregeling verwerkt in een afwijkings- en vergunningsregeling waaraan toepassing kan worden gegeven nadat duidelijk is dat ontwikkelingen niet ten koste gaan van de windvang of van de landschapswaarde van de molen. Hierbij moet onafhankelijk deskundigenadvies worden ingewonnen, terwijl ook de beheerder van de molen moet worden gehoord over ontwikkelingen binnen de molenbiotoop.

Ook worden op de verbeelding beschermingszones afgebeeld waaraan een planregel wordt gekoppeld die beperkingen oplegt aan de bouwhoogte binnen de molenbiotoop. Op de verbeelding en in de planregels zijn de molenbiotopen verwerkt van de Piepermolen (Rekkenseweg 87, Rekken), van molen de Ster (Molenweg 13, Geesteren) en van de Hollandsche Molen (Diepenheimseweg 23, Neede). De omvang van de molenbiotoop is bepaald met als uitgangspunt dat de askophoogten en de ruwheidscoëfficiënt van de drie genoemde molens uitkomen op 14,45 m en 75 m (Piepermolen, ruw gebied), 18,55 m en 50 m (de Ster, gesloten gebied) en 17,10 m en 50 m (Hollandsche Molen, gesloten gebied). Op basis hiervan gelden de volgende conclusies die ook zijn verwerkt in de planregels:

• Voor de Piepermolen geldt dat binnen een afstand van 100 meter van de molen een gebouw (obstakel) niet hoger mag zijn dan 2,80 meter. Buiten deze eerste 100 meter geldt dat de biotoopformule moet worden toegepast;
• Voor De Ster geldt dat binnen een afstand van 155 meter van de molen een gebouw (obstakel) niet hoger mag zijn dan 6,80 meter. Buiten deze eerste 155 meter geldt dat de biotoopformule moet worden toegepast;
• Voor de Hollandsche Molen geldt dat binnen een afstand van 100 meter van de molen een gebouw (obstakel) niet hoger mag zijn dan 4,10 meter. Buiten deze eerste 100 meter geldt dat de biotoopformule moet worden toegepast.

Beschermd dorpsgezicht

Ter bescherming van de beschermde stads- en dorpsgezicht bij de Mallumsche Molen is verder een dubbelbestemming 'Waarde-Cultuurhistorie' opgenomen voor dat betreffende deel van het plangebied. Ook voorziet het bestemmingsplan in een dubbelbestemming voor het esdorp Gelselaar, dat in 2013 is aangewezen als beschermd stads- en dorpsgezicht. Volgens deze dubbelbestemming mag alleen worden gebouwd voor zover de binnen het beschermde stads- en dorpsgezicht te beschermen waarden niet worden geschaad, iets waarbij vooraf advies aan de Monumentencommissie moet worden gevraagd. Er mogen geen wezenlijke veranderingen worden aangebracht in de relevante bouwdelen die zijn benoemd in het besluit tot aanwijzing van de gebieden als beschermd monument. Ook voor de historische buitenplaats Kasteel Huize Ruuro is een soortgelijke dubbelbestemming met bijbehorende beschermende regeling opgenomen. Hierbij is de begrenzing gevolgd van de historische buitenplaats zoals die op 17 juli 2008 ministerieel werd vastgelegd.

Cultuurhistorie: Archeologie

Binnen de gemeente bevinden zich enige archeologische rijksmonumenten. Dit betreft de Circumvallatielinie Groenlo en een aantal grafheuvels in de omgeving van Eibergen. Rijksmonumenten worden reeds beschermd op basis van de Erfgoedwet, maar is informatief op de verbeelding opgenomen met een archeologische dubbelbestemming 'Waarde – Archeologisch rijksmonument', waarbij wordt verwezen naar de bescherming in de Erfgoedwet.

Voor de verschillende gebieden met archeologische waarden is een zestal dubbelbestemmingen 'Waarde - Archeologie' opgenomen. Hierbij is uitgegaan van de archeologische beleidswaardenkaart die de gemeenteraad op 17 november 2015 initieel vaststelde.

Voor deze gebieden is in het bestemmingsplan een omgevingsvergunningenstelsel opgenomen ter bescherming van de te verwachten of de aanwezige waarden. Bij de vormgeving van de planregels is aansluiting gezocht met de voorbeeldtekst die de Achterhoekse gemeenten samen met de regionale archeoloog hebben opgesteld. De daarin verwerkte normen voor het verrichten van onderzoek zijn op de beleidswaardenkaart uit 2015 en in de bijbehorende rapportage (RAAP-2878) aangepast naar aanleiding de praktijkervaringen die inmiddels waren opgedaan en de onderzoeksresultaten uit de afgelopen jaren. De planregels bij het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” gaan uit van de aangepaste normering uit het RAAP-rapport 2878 en de bijbehorende archeologische beleidswaardenkaart die de gemeenteraad op 19 september 2017 vastgesteld heeft (zie Bijlage 9).

De voor 'Waarde – Archeologie' bestemde gronden zijn mede bestemd voor de bescherming van aanwezige archeologische waarden en van archeologische verwachtingswaarden. Voor het bouwen overeenkomstig de andere geldende bestemming dient de aanvrager van een omgevingsvergunning voor het bouwen soms een archeologisch rapport te overleggen. Aan de omgevingsvergunning kunnen voorwaarden verbonden worden. De archeologische waarden zijn ook beschermd doordat bouwwerken vanaf een bepaalde omvang uitsluitend mogen worden uitgevoerd met een omgevingsvergunning voor werken en werkzaamheden.

Het bestemmingsplan kent zes categorieën van beschermingsregimes voor archeologische waarden. In afnemend 'gewicht' is een onderzoek verplicht voor:

• 1. ingrepen dieper dan 30 cm beneden maaiveld;
• 2. ingrepen dieper dan 30 cm beneden maaiveld met een oppervlakte groter dan 50 m2;
• 3. ingrepen dieper dan 40 cm beneden maaiveld met een oppervlakte groter dan 250 m2;
• 4. ingrepen dieper dan 30 cm beneden maaiveld met een oppervlakte groter dan 250 m2;
• 5. ingrepen dieper dan 30 cm beneden maaiveld met een oppervlakte groter dan 1.000 m2;
• 6. ingrepen dieper dan 30 cm met een oppervlakte groter dan 5.000 m2.

Op de verbeelding is de archeologische (verwachtings)waarde in het plangebied te herkennen aan de aanduiding met '+'. Daarbij komt de hoogte van de dichtheid aan '+'-tekens overeen met de hoogte van de archeologische (verwachtings)waarde. Met andere woorden: hoe groter de dichtheid van de '+'-tekens, hoe hoger de archeologische waarde van het gebied.

4.3.5 Planthema water

Water

De bestemming 'Water' is toegekend aan al het open water binnen het plangebied. Het water is als zodanig bestemd en vervult vaak meerdere functies (waterberging, recreatie, natuur). Onder meer de leggerwaterlopen, grote beken, kanalen, grote vennen en plassen binnen het plangebied zijn opgenomen in de bestemming 'Water'. Binnen deze bestemming is water, voor aan- en afvoer, zoals watergangen, waterlopen en waterpartijen, oevers en taluds toegestaan. Daarnaast is de bestemming gericht op het behoud van bijzondere waarden van de oevers en oeverbeplanting. De bestemming mag ook worden gebruikt voor extensief recreatief medegebruik.

Grondwaterbeschermingsgebieden

Beschermingszones rond drinkwaterwinningen zijn ingevoerd om er voor te zorgen dat grondwater bij waterwinlocaties zo goed mogelijk. De ruimtelijke regeling voor grondwaterbescherming is verankerd in de Omgevingsvisie Gaaf Gelderland en de Omgevingsverordening Gelderland waarvoor Provinciale Staten op 11 november 2015 Actualisatieplannen vaststelde. Zij onderscheiden waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden en boringsvrije zones, terwijl voor de eerste maal ook sprake is van 'koude-warmteopslagvrije zones' (de zogenaamde KWO-vrije zones). Met de vaststelling van de Actualisatieplannen is de begrenzing van deze gebieden, die het bestemmingsplan overneemt, herijkt op basis van de meest recente inzichten.

Binnen het plangebied liggen de drinkwaterpompstations Noordijkerveld, Olden-Eibergen en Haarlo. Bij de actualisatie van de Omgevingsverordening zoals die op 19 december 2018 is vastgesteld zijn ook regels ingevoerd ten aanzien van de zogenaamde intrekgebieden (art. 3.33 Omgevingsverordening).

Waterwingebieden, grondwaterbeschermingsgebieden, boringsvrije zone, KWO-vrije zone en intrekgebieden (Themakaart Waterbeleid bij omgevingsverordening Gaaf Gelderland)

De waterwingebieden omvatten de directe omgeving van het puttenveld. Hier bereikt het grondwater binnen één jaar de waterpompputten. Het belang van de waterwinning is hier zo groot, dat het projecteren van andere bestemmingen niet mogelijk is. De mogelijkheden tot uitbreiding van aanwezige bebouwing (anders dan voor de waterwinning) worden tot het uiterste beperkt.

In het overige deel van de grondwaterbeschermingsgebieden zijn nieuwe bestemmingen met grotere grondwaterrisico's dan de bestaande functies niet acceptabel. Het ondiepere grondwater is hier namelijk binnen 25 jaar bij de waterpompputten. Uitbreiding van bestaande activiteiten mag ook geen hoger risico opleveren (standstill). Er wordt gestreefd naar vermindering van risico's voor de waterwinning.

In de boringsvrije zones is het grondwater, dat er onder een beschermende kleilaag ligt, binnen 25 jaar bij de waterpompputten. Voorkomen moet worden dat de kleilaag wordt doorbroken en het diepere grondwater kan worden verontreinigd.

Voor de 'KWO-vrije-zones' komt het diepere grondwater binnen 25 jaar bij de waterpompputten. In dit gebied is boven het grondwater geen beschermende kleilaag aanwezig zodat er bodembeschermende regels nodig zijn die al onder het maaiveld gelden. De KWo-vrije zone maakt in zijn geheel onderdeel uit van de aangeduide boringsvrije zones. Voor de intrekgebieden formuleert de Omgevingsverordening Gelderland tenslotte een verbod tot het verrichten van handelingen ten behoeve van de winning van fossiele energie. Deze verbodsbepaling is in het bestemmingsplan overgenomen in een generiek verbod op de winning van fossiele energie. De intrekgebieden zijn om die reden niet als zone op de verbeelding opgenomen.

De uitgangspunten voor deze zones zijn in de planregels en op de verbeelding verwerkt via de gebiedsaanduidingen 'Milieuzone – Waterwingebied', 'Milieuzone - grondwaterbeschermingsgebied', 'Milieuzone – Boringsvrije zone', 'Milieuzone – KWO-vrije zone' en de bijbehorende algemene aanduidingsregels. Voor de bescherming van de 'Boringsvrije zone' en de 'KWO-vrije zone' wordt in de regels verwezen naar de beschermingsregeling van de Omgevingsverordening.

Natte landnatuur

Natte landnatuur betreft natuur die direct afhankelijk is van de grondwatersituatie ter plekke. De waarden van natte landnatuur zijn vaak zo sterk afhankelijk van de omgeving, dat deze natuur en de directe omgeving als één geheel (moeten) worden beschouwd.

Natte landnatuur Gelderland (arcering, Kaart Regels Natuur bij Omgevingsverordening Gelderland)

Voor de instandhouding van de natte landnatuur is het wenselijk de lokale grondwatersituatie te beschermen tegen activiteiten die daar een significant negatief effect op kunnen hebben. Hiertoe zijn gebieden rondom natte landnatuur waar de grondwatersituatie directe invloed heeft op de instandhouding van de natte landnatuur conform de Omgevingsverordening in het bestemmingsplan hydrologische beschermingsgebieden aangegeven via de gebiedsaanduiding 'beschermingszone natte landnatuur'.

Nieuwe ruimtelijke ingrepen / ontwikkelingen (waaronder toename van bebouwing en/of verharding) dienen te worden getoetst op een significant nadelig effect op de instandhouding van de natte landnatuur. Deze mogen niet leiden tot verlaging van de grondwaterstand in en om de natte landnatuur, (bij wateren) tot verslechtering van de waterkwaliteit of tot aantasting van de morfologie van de beken en waterlopen.

Waterberging

In het plangebied is tussen Eibergen en Rekken een waterbergingsgebied aangeduid langs de Berkel. Hiervoor is een hydrologische basisbescherming van toepassing en is ook de keur van de waterschappen van belang. Daarbij gaat het om een (potentieel) overstromingsgebied dat ook al in het geldende bestemmingsplan als zodanig is aangeduid.

Dit gebied, dat een functie blijft vervullen voor de wateropgave, zal als zodanig beschermd worden via de dubbelbestemming 'Waterstaat - Waterbergingsgebied' met bijbehorende beschermende regeling. Ook in het al geldende bestemmingsplan was dit gebied al aangemerkt voor de retentiefunctie.

4.3.6 Planthema recreatie

Algemeen

Recreatiebedrijven en recreatieterreinen hebben in het nieuwe bestemmingsplan een recreatieve bestemming gekregen, waarbij een uitsplitsing is gemaakt in de bestemmingen dagrecreatie en verblijfsrecreatie. De hoofdvoorzieningen bij deze recreatieve functies liggen binnen het bouwvlak. Bij verblijfsrecreatieve bestemmingen wordt permanente bewoning van recreatieve onderkomens niet toegestaan. Dit uitgangspunt is vastgelegd in het gemeentelijk recreatiebeleid èn in het handhavingsbeleid. De regeling in het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” bouwt voort op het beleid uit de beleidsnota 'Beleef het in Berkelland'.

Dagrecreatie

Algemeen

De bestemming 'Recreatie – Dagrecreatie' is toegekend aan de bestaande dagrecreatieve voorzieningen in het buitengebied. Deze categorie is divers van aard. Zo gaat het hierbij om dagrecreatieve voorzieningen zoals het openluchtzwembad het Vinkennest bij Eibergen, maar ook om recreatieve attracties, zoals de doolhof in Ruurlo en de shortgolfbaan aan de Berkel in Eibergen. Ook volkstuincomplexen en de twee in het buitengebied aanwezige kleiduivenschietbanen zijn ondergebracht in de bestemming 'Recreatie – Dagrecreatie'. De verschillende vormen van dagrecreatie die in het bestemmingsplan worden toegelaten zijn inzichtelijk gemaakt via een tabel in de betrokken planregel.

Recreatief medegebruik

Het begrip 'recreatief medegebruik' doelt op de situatie waarbij de recreatieve functie medegebruiker is van een gebied of een perceel dat een andere hoofdfunctie heeft (meestal natuur, water landbouw of wonen). Afhankelijk van de kwaliteiten en waarden van een gebied, biedt het bestemmingsplan mogelijkheden voor recreatief medegebruik. Deze mogelijkheden verschillen per gebiedstype en komen tot uiting in de doeleindenomschrijving bij de gebiedsbestemmingen.

Evenementen(terreinen)

Voor terreinen waar (jaarlijks) terugkerende evenementen plaatsvinden is een regeling opgenomen in het bestemmingsplan. Dit is gebeurd door middel van een aanduiding op de verbeelding waarbij het daarmee bedoelde evenement is benoemd.

Het gaat hierbij vooral om terreinen waar al sinds vele jaren kermissen of volksfeesten worden gehouden. Overigens kennen de Wabo en het Besluit omgevingsrecht een algemene mogelijkheid om een buitenplanse afwijking te verlenen voor het houden van evenementen waarin het bestemmingsplan zelf niet voorziet.

Verblijfsrecreatiebedrijven

Algemeen

Voor de verblijfsrecreatieve functies in het buitengebied staat voorop dat permanente bewoning van recreatieve voorzieningen niet is toegestaan. Recreatiebedrijven hebben een bouwvlak op maat gekregen, inclusief een uitbreiding van 20% van het bestaande bebouwingsoppervlak voor de hoofdvoorzieningen. In het Gelders Natuurnetwerk heeft het bestemmingsplan in navolging van het gemeentelijk recreatiebeleid een meer restrictief beleid vastgelegd (nee, tenzij en binnen bestaande bebouwing). Sanitairgebouwen zijn tot een gezamenlijke oppervlakte van maximaal 500 m² toegestaan buiten het bouwvlak, een regeling die aansluit op de geldende bestemmingsplannen. Daarnaast kent het bestemmingsplan een regeling voor privé-sanitair voor standplaatsen die geschikt zijn voor kampeermiddelen. Deze voorzieningen mogen per standplaats niet groter zijn dan 10 m², terwijl hun bouwhoogte maximaal 3 m mag bedragen. Met deze regeling speelt het bestemmingsplan in op de toenemende vraag naar hoogwaardige kampeerplaatsen op de recreatiemarkt. Deze planologische regeling voor privé-sanitair is overigens zo opgezet dat de oppervlakte aan privé-sanitair niet ten koste gaat van de mogelijkheid om 'gezamenlijke' sanitairgebouwen voor algemeen gebruik op te richten.

Het plangebied kent een aantal verblijfsrecreatiebedrijven met groepsaccommodaties waarvoor een aparte regeling is opgezet omdat groepsaccommodaties doorgaans een ander effect op de omgeving hebben dan kleinschaliger accommodaties zoals (solitaire) recreatiewoningen. Voor de bestaande groepsaccommodaties kennen de planregels een regeling. Nieuwe groepsaccommodaties zijn alleen toegestaan ter plaatse van een speciale aanduiding binnen de bestemming 'Recreatie - Verblijfsrecreatie'. Deze voorziening is opgenomen om ruimte te bieden aan een lopend plan voor nieuwe groepsaccommodaties op een locatie waar het geldende bestemmingsplan deze ook al toelaat. De bouw hiervan wordt planologisch gefaciliteerd via de aanduiding (sr-gac) en de planregels bij de bestemming 'Recreatie – Verblijfsrecreatie'.

Recreatiewoningen op recreatieterreinen of bungalowparken

In aansluiting op het gemeentelijk recreatiebeleid, zoals vastgelegd in de beleidsnotitie 'Beleef het in Berkelland' (zie Bijlage 3), sluit het nieuwe bestemmingsplan de mogelijkheid uit om kampeerterreinen om te zetten in bungalowparken. Dit is gedaan om ook in de toekomst ruimte te blijven bieden aan toeristische kampeerders, terwijl bovendien de planologische restcapaciteit aan recreatiewoningen wordt afgeroomd voor wat betreft het gedeelte dat nog nooit is benut door deze zogenaamde 'omzetting'. Wanneer in de geldende bestemmingsplannen een maximaal aantal toegelaten recreatiewoningen is benoemd, dan is dat aantal in de nieuwe planregels overgenomen via de bijbehorende tabel.

Het bestemmingsplan maakt de overgang van recreatiewoningen naar een woonbestemming niet mogelijk. Verder laat het nieuwbouw en uitbreiding van een recreatiewoning alleen toe als zeker is dat het recreatieve gebruik blijft bestaan. Het bestemmingsplan gaat daarom voor recreatiewoningen uit van een maximale omvang van 75 m² en 300 m³ (inclusief kelders en bijgebouwen). Oprichting van solitaire recreatiewoningen is niet toegestaan. Bij recreatiewoningen zijn geen bijgebouwen toegelaten. Bergingen zijn alleen toegestaan als onderdeel van recreatiewoning waarbij de omvang van het totale pand ook dan maximaal 75 m² en 300 m³ mag bedragen. De maximale hoogte van een recreatiewoning is vastgesteld op 7 m en dus enigszins verruimd ten opzichte van de geldende bestemmingsplannen. Dit is gedaan omdat het Bouwbesluit door de jaren heen is uitgegaan van ruimere bouwhoogten.

De maximale oppervlakte- en inhoudsmaten voor recreatiewoningen komen voort uit het provinciaal beleid en lagen voorheen vast in de Ruimtelijke Verordening Gelderland (RVG), het gemeentelijk beleid en de gemeentelijke bestemmingsplan. Dezelfde Verordening bood echter ook ruimte voor een grotere omvang van recreatiewoningen op recreatieparken. Deze mogelijkheid wordt in de planregels vertaald in een afwijkingsregeling voor het vergroten van de omvang/inhoud van een recreatiewoningen binnen de bestemming 'Recreatie – Verblijfsrecreatie' tot maximaal 125 m² en 600 m³ (inclusief kelder en aangebouwde bijgebouwen). Recreatieondernemers kunnen deze optie dan benutten voor het realiseren van bijvoorbeeld groepsaccommodaties. Voorwaarde is dan wel dat kan worden aangetoond dat in de toeristische markt behoefte bestaat aan het realiseren van een recreatiewoning die groter is dan 75 m²/300 m³. Voor de duidelijkheid wordt opgemerkt dat het bestemmingsplan deze afwijkingsmogelijkheid niet biedt voor solitaire recreatiewoningen met de bestemming 'Recreatie-Recreatiewoning'. Het toelaten de vergroting van recreatiewoningen buiten de bedrijfsmatig geëxploiteerde recreatieparken, kan permanente bewoning daarvan namelijk in de hand werken. De gemeente vindt dit onwenselijk.

Stacaravans en chalets

De bestemming 'Recreatie – Verblijfsrecreatie' richt zich op ook op andere soorten recreatieverblijven dan alleen recreatiewoningen. Zo bevat zij ook regels voor stacaravans. Daarbij is een stacaravan een type caravan dat gedurende langere tijd op een kampeerterrein op dezelfde plaats staat. Door zijn plaatsing is een stacaravan direct of indirect met de grond verbonden, dan wel vindt zij direct of indirect steun in of op de grond. Hierdoor is een stacaravan in tegenstelling tot een toercaravan aan te merken als een bouwwerk.

Stacaravans die groter zijn dan 55 m² worden in het bestemmingsplan aangeduid als chalets. In aansluiting op het vastgestelde recreatiebeleid zijn in het bestemmingsplan ook regels opgenomen voor chalets. Een chalet is een bouwwerk bestaande uit een lichte constructie en lichte materialen, niet zijnde een kampeermiddel of stacaravan. Een chalet bestaat uit één bouwlaag, heeft een maximale grootte van 55 m² en wordt beschouwd als recreatiewoning.

Bij stacaravans zijn bergingen van oudsher wel toegelaten, zij het tot een zeer beperkte omvang. Het bestemmingsplan staat bij stacaravans daarom schuurtjes toe tot een oppervlakte van maximaal 6 m² en een hoogte van 2,5 m.

Trekkershutten

Voor trekkershutten geldt een maximale maat van 30 m². Ze zijn alleen toelaatbaar in combinatie met andere recreatievoorzieningen op kampeerterreinen en kennen een beperkt voorzieningenniveau. Door dit laatste zijn trekkershutten vooral geschikt als overnachtingsgelegenheid en niet te beschouwen als een volwaardige recreatiewoning.

Kleinschalig kamperen

Ook voor kleinschalig kamperen heeft de gemeente al beleidsuitgangspunten vastgelegd in de beleidsregel 'Beleef het in Berkelland'. Bij kleinschalig kamperen gaat zij uit van maximaal 25 kampeerplaatsen. Dit aantal kampeerplaatsen wordt nog als kleinschalig ervaren en kan nog worden beschouwd als een nevenactiviteit. Voor de kleinschalige kampeerterreinen terreinen geldt een kampeerseizoen van 15 maart tot en met 31 oktober. Op kleinschalige kampeerterreinen laat het bestemmingsplan alleen mobiele kampeermiddelen toe. Stacaravans, chalets en trekkershutten zijn niet toegestaan, evenals ondersteunende voorzieningen zoals een kantine of een kampwinkel. Deze criteria, die vanuit het recreatiebeleid zijn doorvertaald in het bestemmingsplan, moeten er voor zorgen dat kleinschalige kampeerterreinen buiten het kampeerseizoen ontruimd zijn en dus niet kunnen worden voorzien van permanente recreatieverblijven.

De gemeente ziet dit als een waarborg voor het behoud van het kleinschalige karakter van deze kampeerterreinen en wil hiermee de landschappelijk impact van deze terreinen beperkt houden.

De kleinschalige kampeerterreinen zijn gekoppeld aan het agrarisch bouwvlak of aan het bestemmingsvlak van waaruit zij worden gerund. Dit betekent dat het kampeerterrein zoveel mogelijk op het bouw- c.q. bestemmingsvlak ligt of anders aansluitend daaraan. Uitgangspunt is dat sanitaire voorzieningen alleen gerealiseerd mogen worden binnen al bestaande bebouwing. Alleen wanneer kan worden aangetoond dat daarvoor redelijkerwijs geen ruimte bestaat, biedt het bestemmingsplan een afwijkingsmogelijkheid om een sanitairgebouw van maximaal 80 m² te realiseren.

Natuurkamperen

Een bijzondere (extensieve) vorm van kamperen is natuurkamperen. Het betreft hier kamperen in ten minste 25 ha bos/natuur/landgoed, met een dichtheid van maximaal 30 kampeermiddelen per ha. Van deze vorm van verblijfsrecreatie is sprake bij camping De Vlierhof (Hupselse Markenweg, Eibergen) waar het aantal standplaatsen niet meer dan 80 mag bedragen. Dit natuurkampeerterrein is in het bestemmingsplan vertaald via de aanduiding (sr-nkt) die is gekoppeld aan de bestemming 'Recreatie – Verblijfsrecreatie'.

Bed and Breakfast

De algemene afwijkingsregels bevatten een planologische regeling voor Bed and Breakfast. Dergelijke voorzieningen mogen uitsluitend in bestaande bebouwing worden gerealiseerd. De vloeroppervlakte die hiervoor gebruikt wordt, mag niet meer bedragen dan 50% van de gezamenlijke vloeroppervlakte van de woning en de bijbehorende bijgebouwen. Binnen dit oppervlak zijn meerdere Bed and Breakfast eenheden mogelijk, waarbij elke afzonderlijke eenheid niet meer dan 50 m2 mag bedragen. Permanente bewoning is niet toegestaan. Het incidentele gebruik van een bijgebouw als gastenverblijf wordt in overeenstemming met de woonbestemming geacht, zolang dit gastenverblijf niet groter is dan 50 m2, er geen sprake is van een bedrijfsmatige activiteit in de vorm van commerciële verhuur en het incidentele gebruik beperkt blijft tot hooguit 1 maand per jaar. Dit wordt in het bestemmingsplan toegestaan via een algemene gebruiksregel.

Solitaire recreatiewoningen

In het buitengebied komen ook recreatiewoningen voor buiten de recreatieterreinen of bungalowparken. Deze solitaire recreatiewoningen krijgen de bestemming 'Recreatie - Recreatiewoning' met een bijbehorend bestemmingsvlak. De maximale inhoud en oppervlakte voor deze recreatiewoningen zijn gelijk aan die van de recreatiewoningen binnen de bestemming 'Recreatie - Verblijfsrecreatie' (75 m²/300 m³). Verder is ook het permanent bewonen van deze recreatiewoningen niet toegelaten.

De meeste solitaire recreatiewoningen zijn ook in de geldende bestemmingsplannen al als zodanig bestemd. Verder heeft de voormalige gemeente Neede aan het begin van de jaren '80 een inventarisatie uitgevoerd naar recreatieverblijven in het buitengebied die onder de werking van het overgangsrecht vielen. Deze inventarisatie is betrokken bij het toekennen van de bestemming 'Recreatie-Recreatiewoning' in het gedeelte van het plangebied dat voorheen tot de gemeente Neede behoorde. Daar waar bij de totstandkoming van dit bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” nog altijd een recreatiewoning aanwezig was, is namelijk deze bestemming opgevoerd.

4.3.7 Planthema infrastructuur

Bij dit thema wordt opgemerkt dat het bestemmingsplan “Buitengebied Berkelland 2020” het N18-Tracé overneemt zoals dat is vastgelegd in het Tracébesluit van 8 april 2015. Gelet op artikel 13, tiende lid, van de Tracéwet is dit tracé allereerst vertaald in het bestemmingsplan “Berkelland, Tracébesluit N18 2015”, dat op 29 mei 2019 onherroepelijk is geworden. In het nu voorliggende bestemmingsplan is dat bestemmingsplan op zijn beurt verwerkt via de bestemming 'Verkeer-N18' die alleen het bestaande aantal rijstroken toelaat.

Verkeer

Deze bestemming betreft de in het plangebied aanwezige interregionale, interlokale en lokale (verharde) wegen. De provinciale wegen binnen het plangebied zijn opgenomen in de bestemming 'Verkeer'. Dit geldt ook voor de meest belangrijke interlokale wegen. Er is daarbij geen planologische onderverdeling gemaakt tussen de verschillende typen wegen.

Ook de lokale wegen zijn grotendeels ondergebracht in de bestemming 'Verkeer'. Daarbij zijn onverharde wegen soms ondergebracht in de gebiedsbestemmingen, vooral wanneer zij geen doorgaande functie hebben en hun functie op het gebied van verkeersafwikkeling gering is. De gebiedsbestemming is voor (zand)wegen met een beperkte verkeersfunctie namelijk meer passend dan de verkeersbestemming, mede omdat zij betere mogelijkheden biedt om eventueel ongewenste verharding van zandwegen tegen te gaan. De bescherming van de cultuurhistorische waarden van de onverharde wegen is in die gevallen geregeld in de betreffende gebiedsbestemming via een vergunningstelsel.

Binnen de bestemming 'Verkeer' zijn verkeersdoeleinden toegestaan. De gronden mogen niet met gebouwen worden bebouwd. Bouwwerken, geen gebouwen zijnde, worden echter toegestaan voor zover deze ten dienste staan van de verkeersdoeleinden. Verder laat de verkeersbestemming alleen het bestaande aantal rijstroken toe.

Verkeer - Railverkeer

De bestemming 'Verkeer-Railverkeer' betreft de in het plangebied aanwezige spoorweg tussen Zutphen en Winterswijk. Binnen deze bestemming zijn spoorwegen en de daarbij behorende bermen, taluds en spoorwegovergangen toegestaan. De gronden mogen niet met gebouwen worden bebouwd. Bouwwerken, geen gebouwen zijnde, zijn alleen toegestaan voor zover deze ten dienste staan van de bestemming 'Verkeer – Railverkeer'.

4.3.8 Planthema leidingen

Leiding (dubbelbestemming)

Deze bestemming betreft de binnen het plangebied aanwezige (hoofdtransport)leidingen. De (hoofdtransport)leidingen zijn overeenkomstig hun bestaande situatie bestemd en als zodanig beschermd. Denk hierbij aan een watertransportleiding, een aardgastransportleiding, een rioolwatertransportleiding, een brandstofleiding en hoogspanningsverbindingen.

Binnen deze bestemming zijn uitsluitend bouwwerken voor de aanleg en instandhouding van de betreffende leidingen, tot een maximale bouwhoogte van 2 m, rechtstreeks toegestaan. Vergunningplichtige werken, anders dan het reguliere onderhoud of gebruik, zijn niet toegestaan.

De belangrijkste leidingen worden op de verbeelding bij het bestemmingsplan weergegeven. De planregels gaan binnen de aangrenzende vrijwaringszones uit van een bouwverbod of van bebouwing na overleg met de leidingbeheerder (afwijkingsregeling). Dit geldt ook voor de persleiding die het Waterschap Rijn en IJssel aanlegt tussen Haarlo en Borculo en voor de persleiding vanaf FrieslandCampina DOMO (Borculo) naar Lochem.

Voor wat betreft de brandstofleiding van de Defensie Pijpleiding Organisatie (DPO) is van belang dat de Dienst Vastgoed Defensie (Directie Noord) van het Ministerie van Defensie (tegenwoordig het Rijksvastgoedbedrijf) de gemeente schriftelijk heeft meegedeeld dat in Berkelland alleen sprake is van permanent buiten bedrijf gestelde leidingen waardoor niet langer brandstof wordt vervoerd (brief van 18 augustus 2011, zaakcode 11/9-1). In 2015 is deze brandstofleiding verwijderd zodat deze niet langer is weergeven op de verbeelding.

4.3.9 Planthema duurzame energievoorziening

Met de beleidsnotitie 'Ruimtelijke Ordening en Duurzame Energieopwekking in Berkelland' (RODE) geeft de gemeente Berkelland mede invulling aan de ambitie om in 2030 energieneutraal te zijn. Deze ambitie vloeit voort uit het Akkoord van Groenlo (2009), waarin de Achterhoekse gemeenten deze doelstelling gezamenlijk hebben geadopteerd. De beleidsnotitie RODE biedt, naast het Energie Uitvoerings Programma (2016 & 2019), praktische handreikingen voor de ruimtelijke inpasbaarheid van installaties voor duurzame energie opwekking. Concreet betreft het hier installatietypen met bewezen technologie en een (te verwachten) marktpositie. Dit betreft installaties voor zonne-energie, wind en biomassa en (in mindere mate) bodemenergie en waterkracht.

De beleidsnotitie RODE bevat voor afzonderlijke gebiedstypen handreikingen voor de ruimtelijke inpassing van uiteenlopende installatietypen. Daar waar mogelijk, is in dit bestemmingsplan geanticipeerd op het toelaten van installaties op beperkte schaal.

Voor zonne-energie voorziet het bestemmingsplan binnen de bestemmingen 'Agrarisch', 'Agrarisch met waarden - Landschapswaarden' en 'Agrarisch met waarden - Natuur- en landschapswaarden' in een rechtstreekste mogelijkheid om zonnepanelen op de grond te realiseren, binnen het bouwvlak. Dit tot een maximum oppervlak van 250 m2, onder de voorwaarde dat de installatie ten dienste staat van het agrarisch bedrijf en er geen (voldoende) mogelijkheden bestaan om de panelen op (stal)daken te realiseren. Aanvullend voorziet het bestemmingsplan binnen de genoemde bestemmingen in een afwijkingsbevoegdheid, waarmee het mogelijk is om buiten het bouwvlak (maar daar aan grenzend) tot 150 m2 aan zonnepanelen op de grond te realiseren. Daarbij gelden onder meer een goede landschappelijke inpassing, het niet aantasten van ecologische waarden en het watersysteem en een zorgvuldige belangenafweging als toetsingscriteria.

Met het oog op windenergie voorziet het bestemmingsplan in een algemene afwijkingsbevoegdheid, waarmee onder voorwaarden op een bouwperceel de plaatsing van een windturbine tot 25 m hoogte kan worden toegestaan.

Voor energieopwekking uit biomassa bevat het bestemmingsplan binnen de bestemmingen 'Agrarisch', 'Agrarisch met waarden - Landschapswaarden' en 'Agrarisch met waarden - Natuur- en landschapswaarden' de afwijkingsbevoegdheid om een biogasinstallatie te realiseren buiten het bouwvlak. Een specifieke randvoorwaarde daarbij is dat de installatie grotendeels of geheel moet draaien op biomassa uit de (directe) omgeving.

Voor meer grootschalige initiatieven (bijvoorbeeld wind- of zonneparken) waarbij de omvang en opwekkingscapaciteit de energiebehoefte van individuele eindgebruikers overstijgt, is een maatwerkafweging nodig. Dergelijke initiatieven worden binnen dit bestemmingsplan dan ook niet (rechtstreeks) toegestaan. Naast de maatwerkafweging is in dat geval ook een zorgvuldige belangenafweging en participatie van belang. In de notitie RODE is daartoe een plannings- en participatieinstrument opgenomen.

4.3.10 Zone (algemene aanduidingsregels)

In dit artikel worden alleen die onderdelen voor bouwen van toepassing verklaard die relevantie hebben in het kader van het bestemmingsplan. In het plangebied zijn de volgende zones opgenomen:

• geluidzone – industrie;
• milieuzone – boringsvrije zone;
• milieuzone – geurzone;
• milieuzone – grondwaterbeschermingsgebied;
• milieuzone – koude-warmteopslagvrije zone;
• milieuzone – stiltegebied;
• milieuzone – waterwingebied;
• overige zone – aardkundig waardevol gebied;
• overige zone – ammoniakbuffergebied;

• overige zone – beschermingzone natte landnatuur;
• overige zone – cultuurhistorisch waardevolle akker;
• overige zone – gelders natuurnetwerk;
• overige zone – groene ontwikkelingszone;
• overige zone – nationaal landschap;
• overige zone – weidevogelgebied;
• veiligheidszone – bevi;
• vrijwaringszone – antenneveld 1/2;
• vrijwaringszone – laagvliegroute straaljagers.
• vrijwaringszone – molenbiotoop 1/2/3;
• vrijwaringszone – radar 1/2;
• wetgevingszone – reservering voorkeurstracé buisleidingenstrook;
• wetgevingszone – zoekgebied voorkeurstracé buisleidingenstrook

Deze zoneringen worden besproken in het volgende hoofdstuk omdat zij betrekking hebben op natuur, water en milieu. De aanduidingen 'waardevol landschap' en 'molenbiotoop' zijn echter al besproken in paragraaf 4.3.4. onder de kopjes cultuurhistorie/landschap en cultuurhistorie/monumenten.